kur-it a di maikur-it

nagadu a masapul nga ikur-it a di met masapulan nga ikur-it ken ikur-itan...

bumakasion sa ketdi met ti kayatna daytoy pagikur-it ken pagikur-itan?

blag rebolusion

ammoyo kadi nga iti yantayo a blogosphere, iti kada 7.4 segundos ket adda manen barbaro a naaramid a blag? nga iti inaldaw ket aganay a 12,000 a baro a blags ti maar-aramid? nga iti kada maysa a segundo ket adda 4.6 a maipanpanablaag a post (wenno 16,000 a posts iti kada oras, wenno 400,000 posts iti inaldaw)?

pudno a penomenal daytoy blaging iti historia ti internet. saan a nailaksid, siempre, ditoy a penomenon dagiti pinoy. awan pay ti naan-anay nga estimate iti no manon dagiti pinoy blagers ngem makarkulo a rinibuda metten kadagiti riniwriw a pumapanablaag iti sangalubongan.

ket kas iti dadduma a pumapablaag ken pinnablaag iti cyber-yuyeng, saan met a mailaksid ni pinoy blager piman iti kontrobersia iti local blogosphere. kas koma iti daytay narugian a pinnaskadan iti opinion ken interpretasion iti pannakaparnuay ti "talking points" nga inawagan ti inquirer a kas "blog" kano ngem saan met kano a makuna a blag, teknikali ispokening. (btw, maysa ni sassy lawyer kadagiti paboritok a pinoy blager, maysa a nalaing nga abogada ken nakalalaing nga agluto!)

rebolusion ti blag, aya, ket ragsakek met ta makigamgamulotayo metten a mamannurat nga ilokano iti daytoy a "rebolusion."

ala, ngarud, pumanablaag ken agpipinnablaagtay' latta!

agnerudatay' man met, a

maysa kadagiti paboritok a ganggannaet a mannaniw ni chilean a pablo neruda (1904-1973) (aktuali parbo a nagan laeng ti "pablo neruda" ta neftalí ricardo reyes basoalto ti pudpudno ken kompleto a naganna; binaliwanna ti naganna ta saan idi a kayat ni tatangna nga agbalin a "mannaniw laeng" ni neftali). kinapudnona, kaaduanna a latino wenno espaniol dagiti paboritok a mannaniw ken mannurat a kas koma kada neruda, federico garcia lorca, jorge luis borges, gabriela mistral, gabriel garcia marquez. magustuanak unay ti lirikal, ti mahikal, ti surreal, ti mistikal a putputaren ken panagputputar dagitoy a gifted a tattao iti literatura. ken ni neruda, a maysa a napeklan a marxista ken maysa pay ketdi a sertipikado a komunista, daydayawek unay ti heniona iti panagdandaniw a mapagbinggasna a dua kas maymaysa ken/wenno maymaysa kas dua ti pakarikutan ti dadduma iti "pure art" ken "mass/social art." saan koma a problema daytoy wenno pakasidodonan ti siasino man a mannurat no kas ken ni neruda iti panangaramat ken panangipakat. agsipud ta marxista/komunista ket politikal nga aktibista (maysa pay ketdi a senador idi iti chile), agtaltallugod ni neruda kadagiti teoria ken praxis ti class struggle ken iti base/superstructure nga ideolohia ti marxismo. kasta met, maysa a kultural nga aktibista ket epektibo a maus-usarna ti artena iti pagayatan ken panagayat dagiti proletario. ngem kangrunaanna ketdi, no man agputar ni neruda iti daniw a nadaripespes iti lua ni ayat, agputar met iti daniw a daradara ken bumarbaringkuas ken lumablaban. ayat met latta ketdi dagitoy a dua. ayat ken panagayat a maymaysa iti isip ken riknada. ta saan met a monopolio ti siasinoman wenno aniaman ti ayat iti bukodna a panangipapan ken pangipanan. kaano man, saan a bagahe ti ayat iti pada a tao wenno sangkataw-an iti ayat iti bukod a bagi . kaano man, saan a bagahe ti ayat iti ayat, ti ay-ayaten iti ay-ayaten, ti panagayat iti panagayat.

padasek man ngarud nga ipatarus iti iloko 'tay maysa kadagiti kasisikatan a daniwna iti ayat. daytoy ti maika-20 a daniw iti koleksion a veinte poemas de amor y una canción desesperada a nasuratna idi agtawen laeng iti 20. [nota: pinagbalinko a kasla kapatpatang ti persona ti daniw ti ay-ayatenna (addressee), imbes nga iti orihinal a maikatlo a persona a punto-de-bista. diak magustuan ngamin ti pagbalinanna no ti "her" agbalin laengen nga "isuna" wenno "kenkuana" wenno "-na" iti iloko ta kas man umadayo wenno mayadayo unay; no apay met nga awan ti iluko ti gender a "his" wenno "her" ngamin.] adtoy ngaruden ti daniw (saanak pay a kontento itoy a patarus, insambot laeng; saanak a mapnek kas pagarigan iti "nabuong," ania ngata no "naburak" wenno "narpi"?):

Ita a rabii makaputarak kadagiti kalilidayan a binnatog.

Ita a rabii makaputarak kadagiti kalilidayan a binnatog.

Isuratko, kas pagarigan: "Nabuong ti rabii
ket iti adayo agkutkutimermer dagiti asul a bituen."

Agkankanta ti angin-rabii nga agwerwerret iti langit.

Ita a rabii makaputarak kadagiti kalilidayan a binnatog.
Ay-ayatenka, ket no dadduma ay-ayatennak met.

Kadagiti rabii a kas itoy baludnaka dagiti takiagko.
Ag-agkanka manen ken manen iti salinong awan patinggana a langit.

Ay-ayatennak, no dadduma ay-ayatenka met.
Kasano koma a ti uray sino dina ayaten dagiti dadakkel naglinaay a matam.

Ita a rabii makaputarak kadagiti kalilidayan a binnatog.
Tapnon panunoten nga awankan iti ikutko. Tapnon riknaen a napukawkan kaniak.

Tapnon imdengan ti naglawa a rabii, nga ad-addan a nakalawlawa gaput' kaawanmo.
Ket ti berso agtinnag iti kararua a kas iti linnaw iti karuotan.

Ania kadit' makagapu a ti ayatko dinaka mabukodan.
Nabuong ti rabii ket awanka ditoy dennak.

Isu daytoy ti amin. Iti adayo adda agkankanta. Iti adayo.
Saan a mapnek 'toy kararuak a napukawnaka.

Sapsapulennaka 'toy imatangko a kas man umay kenka.
Birbirokennaka 'toy pusok, ket awanka ditoy arpadko.

Ti isu met la a rabii a mangpappapudaw iti isu met la a kaykayo.
Data, iti daydi a panawen, ket saanen a kas iti sigud.

Saankan nga ay-ayaten, pudno dayta, ngem anian ti panangayatko kenka.
Padpadasen ti timekko a sapulen ti angin a mangapiras iti panagdengngegmo.

Iti sabali. Ikutannakan ti sabali. A kas kadagiti agekko idi.
Ti timekmo. Ti nasilnag a bagim. Ti awan inggana a matam.

Saankan nga ay-ayaten, pudno dayta, ngem nalabit ay-ayatenka.
Ababa ti ayat, naunday ti manglipat.

Ta kadagiti rabii a kas itoy baludnaka dagiti takiagko,
saan a mapnek ti kararuak a napukawnaka.

Uray pay no daytoyen ti maudi a saem nga impaaymo a sagabaek,
ken dagitoy dagiti maudin a berso a suratek para kenka.


kabayatanna, adtoy met ti maysa pay a patarus, iti sabali a daniw ken panagdandaniw ni neruda, sabali nga ayat daytoy:

Ti Pagrebbengan ti Mannaniw

Iti siasinoman a di dumdumngeg iti baybay ita
a bigat ti Biernes, iti siasinoman nga adda iti uneg
ti balay, opisina, pabrika wenno babai,
wenno kalsada wenno pagminasan wenno namaga a bartolina:
kenkuana nga umasidegak, ket awan tagtagari
luktak ti ridaw ti pagbaludan,
ket maysa nga awan patinggana nga ungor ti mangngeg
garadugod ti gurruod a mamagsilpo
iti dagsen ti planeta ken burek ti dalluyon,
agalsa dagiti agpappaparaw a karayan ti baybay,
agtigerger dagiti bituen iti petalona
ket ti baybay agpitik, sumina, agpatuloy.

Gapuna, kas panagtallugod iti gasatko,
rebbengna a naynay nga imdengak ken al-aluadak
ti unnoy ti baybay iti nakemko,
rebbengna a riknaek ti saplit ti natangken a danum
ket urnongek daytoy iti tasa nga awan inggana,
tapnon iti kasta, sadino man a yan ti nakabalud,
sadino man a pakatutuokanna iti dusa ti panagreregreg,
makaumayak a kaduak ti agdakdakiwas a dalluyon,
makastrekak kadagiti tawa,
ket ti siasinoman a makangngeg kaniak ket tumangad
ken agsaludsod: Kasano a makapanak iti baybay?
Ket awan tagari a yawatko kadakuada
ti arasaas ti babassit nga allon,
ti panagbettak dagiti burek iti kadaratan,
ti anasaas ti asin nga is-isuna a suminsina,
ti dapuen nga iriag ti billit iti aplaya.

Ket babaen kaniak, ti wayawaya ken ti baybay
ket sumungbat iti puso nga adda iti kasipngetan.

(ket wen, belated daytoy a kasla pannakiselebrarko iti sentenario ti pannakaipasngay ni neruda, a narambakan iti sangalubongan itay hulio 12.)

ala, ket no masangokto pay, padasekto manen nga ipanablaag ditoy ti dadduma a patarusko a neruda. in-inutak man daytay "veinte poemas" ken "maysa a cancion" bareng makompletok a maipatarus amin, tapno, lo, and behold! addanto metten kunaek a book translationkon, mwehehehe!

panablaag samiweng

padasenyo man no mayat daytoy pagdenggantay' ti kansion...



sampol la daytoy. nagipanak iti kanta ti "bukros bukangkang" (ne, adda pay gayamen nagaramid iti doctoral dissertation maipapan iti bukros, yos!) bareng awan ti agunget wenno agidarum, hehe! no adda, ikkatek a siaanus ket ikkak ti sabali a kankansion. mabalin a bumulodakto iti sumagmamano a kansion ni vhen lattan, no palubosanna.

no mayat ket baka ipankonto kas permanent a feature ditoy blagkon daytoy a pagdenggantayo.

padpadasli, barbarengli: sangkabassit a babassit a pammaliiw kadagiti paliiw ken agpalpaliiw iti kontemporario a literatura iloko

makapabang-ar man, kaniak a biang kas maysa met a napeklan a mangsubsubaybay, ken maysa metten nga enthusiast, nga iti agdama ket adda makuna nga aktibo wenno nabnabiag a diskusion ken dinniskusion, paliiw ken pinnaliiwan iti kontemporario a literatura nga iloko. kangrunaanna babaen ti internet, ken kangrunaanna pay, babaen ti popular la unay a dap-ayan ti iluko.com.

makaparagsak, wen, ta saan ngarud a masao a silalaeg wenno nakadikkumel lattan wenno agkukkukukot wenno agkukurrot ti literaturatayo iti benneg ti analitikal/kritikal wenno teoritikal a panangimano, pakaseknan wenno panangadal. ket saan ngarud met a masao nga agsasadut wenno agbubuot lattan dagiti mannurat nga ilokano kadagitoy a pakaseknan a pakaasaan ken pakatarumamisan ti plumana ken pakaital-uan ti kinamanagparsua ken kinamanagpartuatna; saan a naudi wenno paudi ta uray man no sadino, uray man no iti ania a medium, adda latta met a saan la a pasalsali ngem ketdi maysa met a moving force, maysa met nga aktibo a partisipante kadagiti nainliteraturaan a pakasaknaran ken pakarikutan ken pakakumikoman iti ikub ti sapasap a philippine literature.

ta ngamin, kadagiti sabsabali a literatura a mangbukel iti bagi ti nailian a literatura, kas koma iti literatura tagalog (wenno "filipino," no ipapilit a filipino) ken iti literatura iti ingles (phil lit in english), ket nakaak-aktibo dagiti mannuratda ket addaanda kadagiti agduduma a grupo ken kolektiv a mainaig kadagiti patien ken patpatienda nga schools of thoughts wenno theories ken philosophies. iti ingles, kas pagarigan, adda dua a napatak a grupo: dagiti modernista ken dagiti postmodernista.

adda iti ikub dagiti modernista ti dakkel a sirkulo ti english phil lit literati a mamatmati ken agtaltalek iti new criticism (ti imasna, kaaduan kadagitoy a new critics ti mangigangganetget a ti laeng teoriada ti balido a teoria a pagbatayan ti balido a kritisismo). maibilang met laeng iti ikub ti modernismo dagiti pormalista, dagiti neo-aristetolian, dagiti psychoanalytic critic, ken sumagmamano a marxista. agkakabenneg dagitoy ngem saanda nga agpapada wenno agkakaysa iti kabukbukodan a teoria ken/wenno praktis. kaaduanna nga agtitinnubngarda iti patien ken saan a patien ken iti rebbengna nga aramiden ken saan nga aramiden.

iti met laong dagiti makuna a postmodernista nga agkukumpog dagiti structuralist, dagiti poststructuralist, dagiti hermeneutic critic, dagiti semioticist, ken dagiti deconstructionist. natural, mortal a kabusor dagiti adda iti sona ti modernismo dagiti adda iti prente ti postmodernismo. kangrunaan ditoyen, iti phil lit status quo, dagiti new critic/formalist versus dagiti poststructuralist ken deconstructionist ken hermeneutic critic. isu dagitoy dagiti agiinnasing iti argumento kadagiti writers workshop kadagiti unibersidad (kas iti silliman, up, kdpy).

no iti met kurditan a tagalog a.k.a filipino, iti agdama ket mayat man ti panagpingpingki dagiti rason ken reaksion dagiti disipulos ken apostoles ti dua nga agdangdangadang ita a grupo: dagiti makaarte-para-iti-arte ken dagiti makaarte-para-iti-gimong. pormalista/neopormalista ti immuna a grupo a mamatmati a ti arte ket nasken a para iti arte ket awan pakibibianganna kadagiti adu la unay a pakaseknan ti kagimongan, wenno ti arketipo a masa. obvious la unay met a marxista wenno neomarxista, siempre, dagiti adda iti maikadua a grupo a mangigunggunamgunam a ti arte ket manipud iti masa, para iti masa. saan ketdi a kabarbaro daytoy a kontrobersia wenno insurhensia iti phil lit. ngem ketdi makuna a barbaro iti panitikang tagalog/filipino agsipud ta nangrugi daytoy idi iti innargumento dagiti mannurat nga agsursurat iti ingles--ti debate da jose garcia villa a proponente ti art-for-art's-sake versus salvador lopez ken arturo rotor a nangitayaktak met iti social art/art-for-the masses. kas man abnormalidad daytoy ita iti literatura a tagalog ta sigsigud nga am-ammo a promotor ti proletarian lit a mangipimpinta ken mangkronkronika iti biag ken kabibiag dagiti babassit a dasig: mannalon, obrero iti siudad, urban poor/squatters nga ilupitlupit dagiti agar-ari ken agari-ari a dasig lalo idi 1950s ken 1960s, ken underground/protest lit a "bumarbaringkuas iti panagalsa" ken "umap-apuy iti pannakirupir" nangruna idi 1970s ken 1980s ken uray iti arinunos ti `90s. ti agdama a debate nangrugi idi ibatad ni national artist virgilio almario a ti politika wenno ideolohia a politikal ket "bagahe laeng" iti panagdaniw kas pangtirana kadagiti marxista ken/wenno maoista a mannurat wenno iti sapasap nga agsursurat iti "mula-sa-masa, tungo-sa-masa" a linia wenno tema. pinarnuay daytoy ti adu a reaksion manipud kadagiti natamaan ken/wenno napasagidan, kangrunaan ditoy ti sungbat a salaysay nga "espasol versus nilupak" ni gelacio guillermo a nagwarwaras pay iti internet iti mailing lists ken egroups. agingga ita ket napudot ti debate: arte wenno propaganda? arte kas proganda wenno propaganda kas arte? pure art wenno mass art? ken adu pay (natural, dadduma ket personal payen dagiti atake).

ngem nakaadayotay' san.

ita, padasek met, padas laeng, padpadasli-barbarengli, a siripen-paliiwen ti agdama a pakasikorantayo iti literatura iloko. paliiw laeng a babassit, ta limitado daytoy a panagsirip iti sangkabassit nga ammo ken bassit a gundaway. kayatko laeng nga arbitrario a kitaen ken riknaen gunay ken kidag ti panagdidiskusion, panagsisinnukat ti idea ken opinion, panangiparang iti teoria (no adda) ken panangipaneknek iti praxis (no mayannatup), kdpy, kadagiti naangay ken maang-angay a saritaan iti literatura iti iluko.com forum.

iti panangob-obserbak ken iti sagpaminsan a pannakipartisiparko, kunaek a rambol ti diskusion. di mapilaw ta kaaduan nga unmoderated ken ad-adu ti anonymous a participants isu a saan unay a naurnos wenno nasimbeng ti patangan. nupay kasta adda met advantages a saan nga am-ammo ti agipaskil iti paliiw wenno komento ta maibagana ti kayatna nga ibaga nga awan alumiim a di bumdeng. disadvantageous ketdi no abusuenna met ti anonymityna ket no dadduma agbanag a personal unay dagiti atake wenno komento. nupay kasta, paset amin ti nasalun-at a diskusion (nupay agbalin met nga unhealthy no dadduma ta adu dagitay kasla mangigaggara a manglilibeg ken mangsair ngem mangsugki ket adu met ti masair ken mapasugkian) dayta.

ngem ti sapulek ita ditoy ket adda kadi met ngata literary theory a paratignay wenno launching pad dagiti maibun-ay ken maibulbulos a komento wenno opinion? adda kadi ngatan ngarud makuna a balido a literary criticism a mapaspasamak iti kastoy a kita wenno wagas ti paliiw ken pinnaliiw? adda kadi ngatan naestablisar a kabukbukodan nga school of theoritical ken critical thought iti literatura nga iloko?

ngamin ket iti panangpadas a mangibunannag ken mangipakat iti literary a diskurso ken/wenno kritisismo, nasken ken masapul nga adda pagbatayan wenno pundasionna a partikular wenno general a teoria wenno pilosopia daytoy a partikular wenno general a kritisismo ken panagkritika. kas koma no idealistaka, masapul nga adda idealismo a pampandagam ken prakpraktisem; no koma maysaka a komunista wenno sosialista, kas pagarigan laeng, adda bandusmo nga is-ismo a mabalin a marxismo wenno maoismo wenno sosialismo. wenno no kristianoka wenno muslimka ket ammom ken am-ammom ni kristo ken ni muhammad, respectively, ken ar-aramidem iti sao ken aramid dagiti bilin/linteg ken sursuroda.

ngarud pay, saludsodek ken padasek man a dukalen: adda kadi met makuna a modernismo ken postmodernismo nga isip wenno ugali iti kurditan iloko? adda kadi met ti estetika ti pure art ken ti aktibismo ti social/proletarian art iti literatura nga iloko? siasino ngarud, ala man, dagiti new critic/formalist, structuralist, poststructuralist, hermeneutic critic, marxist, kdpy, no addada man?

wenno: adda kadi, aya, ngata mapaspasamak a balido a kritisismo ket addada kadi ngata, aya, dagiti pudno a kritiko, idi ken ita, iti sirkulo ti iloko lit ken ilokano literati?

mabalin a dinudursok daytoy a saludsod. ta apay ketdin nga awan koma. saan sa man nga agtalinaed ken agtaginayon ti maysa a literatura no awanan iti bukod a literary history ken unifying/binding a literary criticism, ken dagiti aktibo a kritiko iti ikubna.

ngem kitaentay' man pay bassit iti literary historytayo no adda makuna nga umno ken umiso a literary criticismtayo. mabalin siguro a kitaen kadagiti naangay ken maang-angay salip. ta ti makuna a "kritisismo" iti literatura iloko iti uneg ti literatura iloko (uneg, sirkulo kunkunak relativ iti paspasamak laeng iti pakabuklan wenno organisasiontayo kas mamannurat nga ilokano nga agsursurat iti iloko, kas iti gumil filipinas; saan a kasali ditoy dagiti posible a teoritikal/kritikal a panagadal dagiti kritiko ken eskolar, nga adda iti ruar ti literatura iloko ken/wenno gumil, a no sadino diak kapkapnekan wenno awan iti resourcesko) mabalin a nangrugi wenno nayam-ammo babaen (laeng) dagiti "makuna dagiti hurado" kadagiti nangabak ken/wenno naabak wenno iti pakabuklan ti salip. nangrugi daytoy iti salip nga intuyang ti bannawag idi 1960s a no sadino kaariping dagiti naipablaak a nangabak a sarita ti analisis-paliiw dagiti naghurado. sumagmamano ketdi ti nabasak laeng kadagiti nasao a paliiw dagiti hurado (a pakairamanan dagiti eskolar ken propesor iti literatura, panagiwarnak, historia a kas kada dr. marcelino foronda, angel c. anden, santiago alcantara, dr. hermogenes belen, atty. benjamin pascual, kdpy). ngem ti nakitak, analitikal laeng wenno general a review ti namay-anda ket no man addada met kritikal nga analisis, awan wenno awan unay ti literary theory a naaramat a bagnos.

idi met rinugian ti governor roque ablan awards for iluko literature (graafil) ti nagpasalip, adda met sumagmamano a "makuna dagiti hurado" a kadua dagiti nangabak a sinurat a naipablaak iti bannawag. diak ketdi nabasa (pay) ti adu kadagitoy isu a diak maikkan iti opinion ita.

idi nagpasalip iti sarita ti economy tours and travels, inc. (etti) idi 1980s, naipablaak met ti "makuna dagiti hurado." idi 1984, iti umuna a salip ti sarita ti etti, kastoy ti imbatad ni apo reynaldo a. duque iti panagkamengna kas hurado: "... adda nadlawmi a sakit ti literatura ilokano. idiligmi daytoy iti kanser a mangrugin nga agnunog. sakbay nga agramaram, patienmi a nasken a maagasan a dagus." nakuna daytoy ni duque ta nadlawna (idi 1984) a "kasla awan dinur-asan ti sarita nga iluko" ta dagiti naisalip ket kaaduanna ti "naipadron kadagiti naisurat iti 1960s" ket "naglaeg ti sarita nga iluko iti nasurok a duapulo a tawen." pudno a makadismaya no kasta. ngem apay a naglaeg? patien ni duque a bunga daytoy ti "kaawan ti kritiko ti literatura ilokana... no awan ti kritisismo iti uray ania a benneg ti pagsiriban, awan dur-asan daytoy." kaawan? awan? no kasta idi 1984 ken sakbayna, awan ti kritiko wenno kritisismo iti arubayan ken inaladan ti kurditan nga iloko?

manen, iti sumaruno a tawen, 1985, iti isu met la a salip, a naghuraduan manen ni duque, kastoy latta ti dillawna: "adda naduktalanmi a common denominator dagiti naisalip ita a tawen: adda amin pakababalawanda. gapu ngata iti kaawan ti lehitimo a kritiko ti literatura ilokana?" manen: "kasla maud-udaidan ti sarita nga iluko iti idudur-as. kas man awan ti dinur-asan ti saritatayo iti las-ud ti nasurok a duapulo a tawen" sana innayon a ni mannurat nga ilokano ket "dina kayat ti madillaw, dina kayat ti makritikar... gapu ta arsagid, awanen ti room for improvement kenkuana" isu a "di pulos dumur-as."

pay manen, idi 1987 a naghurado manen ni duque, pinauluanna pay ketdi la ngaruden ti analisisna iti "bagnos koma dagiti teoria." mabalin a "dismayadon" ni duque itoy a gundaway ta nagasgasang itan dagiti dillawna:

"saan nga asi-asi ti aghurado. xxx ...umuna unay, agbalinka a kritiko sakbay nga aghuradoka. iti panagkritikarmo kadagiti maisalip, saan a mailibak nga adu ti mapasugkian, wenno masaknaran. ngem risgo dayta a rumbeng a sanguem. no dadduma, mapagbiddutandaka nga aginlalaing. saan ngamin a mailibak a kaaduan kadagiti mannurattayo iti iluko ti arsagid. saanda a maidasig wenno maisina ti bagida iti sinuratda. no kritikarem ti gapuananda, ipatoda a ti kinataoda ti kayatmo a dadaelen. saanda a maawatan a saan a panangdadael ti akem ti kritisismo no di ket panangibuksil kadagiti pagkapsutanda, ket iti kasta, maaturdanton dagitoy a biddut kadagiti sumarsaruno a gapuananda."

ngem ti importante iti daytoy a makuna-ti-hurado ni duque ket ti panangigunamgunamna a ti hurado wenno aghurado koma ket adda uray sangkabassit a pamalatpatanna iti literary theories no di man maysa a self-confessed wenno practicing critic wenno naan-anay a teorista. kuna ni duque:

"...ania ti pakaibatayan ti kritisismo ti maysa a hurado kadagiti husgaranna a sarita? iti bukodko a panirigan, saan nga umanay ti 'panagraman.' kangrunaan, nasken nga adda pamalatpatan ti hurado kadagiti teoria ti literatura, iti napalabas man wenno agdama. iti kastoy laeng a wagas nga agbalin nga obhetibo ti panagpili kadagiti mangabak a sarita. iti kastoy a panirigan, saan a ti kinasiasino ti autor ti makedngan no di ket ti gapuananna.... nupay narigat nga ilaksid ti 'panagraman' ad-adda a rumbeng a maibatay ti panagpili kadagiti agdama a teoria ti literatura. natibker ti pammatimi a kastoy ti umno. kas iti pagrebbengan ti ukom iti husgado, nasken nga ibatayna ti desisionna kadagiti pammaneknek, saan nga iti bukodna a karirikna wenno kayat."

naulit daytoy a "reklamo" ni duque iti praxis ti "panagraman" idi aghurado manen iti maikanem ken maudi a pasalip ti etti idi 1989, iti no apay nga "iti laksid ti panagpapada ti pagrukodan a pagbatayan dagiti hurado iti panagpili, apay nga agduduma latta dagiti mapilida" a nangibagaanna a ti naduktalanna a maysa a ramut daytoy ket "panagraman." nga "ania man dagiti pagrukodan a mapagtutulagan, ibatay latta ti hurado ti panagpilina iti bukodna a panagraman." isu nga inulit manen ni duque ti panaghurado koma, ti panagpili iti makuna a napintas ken premiado a sarita ket maibatay iti literary theories. idi ketdi 1989, saanen a "dismayado" unay ni duque ta napnek iti kabaked ken kapintek dagiti sarita a naisalip ken nangabak, nangruna ti umuna a dua, ti "meditasion: apay ngata, sabong a naisalumina?" ni atty. benjamin m. pascual ken ti "agsardeng koma ti lubong ta dumsaag ti tao" ni lorenzo g. tabin, ket "nakarit ti kabaelan dagiti hurado" a nagkunaanna: "kadagitoy dua a sarita... kunak a sa la maibuksilan ti bugas ken bagasda no dagiti teoria ti literatura ti pagibatayan iti kritisismo ken panagpili. awanen ti sabali a wagas." no kasta ngarud, idi 1989, naagasan met la ngatan ti dinakamat ni duque idi 1984 (a rugi ti etti contest) a "kanser ti literatura ilokana" gapu iti kaawan ti kritiko? diak a masungbatan dayta ket agtalinaed a saludsod. ngem no kanser kunam, sapay la nagnunogen, ay, ket di kad' nakarigrigaten nga agasan ken maagasan. ay, ket masapul, a, ti adu nga agas, panagagas ken mangngagas!

ngem iti sabali a punto, kadagiti naagapad a deklarasion, kas man ketdi lumlumtuad ti fact a ti ammotayo a "kritisismo" iti literatura nga iloko ita ket courtesy dagiti pasalip. a ti am-ammotayo a "kritiko" ket dagitay hurado ken aghurhurado kadagiti salip. a ti pagaammotayo a "kritikal a teksto" ken/wenno "critical thought" ket dagitay mabasbasatayo a "makuna dagiti hurado."

ket gapu iti dayta a "fact" wenno naestablisadon a panagkitatayo a kasta ti taray wenno praktis ti kritisismo, kas man rumrumuar a kadagiti salip laeng nga epektibo wenno existent ti "kritisismo" iti literatura iloko. (wenno saan met ket kadagiti sumagmamano a gumil seminar-worshop a maang-angay nga adda "maparparti" a manuskrito).

iti bukodko a kapanunotan, agduma ti panagamiris ken panagarisit kas hurado iti salip nga adda mangabak ken maabak, iti panagamiris ken panagarisit kas kritiko iti sinurat tapno kedngan daytoy kas succesful a literary art wenno literary work. nupay di mainsasaan nga agpadada a nasken nga addaan bagnos ken pagbatayan a literary theories tapno nasamsamay ken nakappapati ti keddeng ken pangngeddeng, saan a nasisita a maysa a full-fledged a kritiko wenno practicing critic/theorist ti aghurado tapno maikari ken agballigi nga agpili iti premiado a sinurat. no maysa man a kasta ti mapusgan a hurado, nasayaat unay, maysa a bonus dayta. ngem mapagdasig koma ti akem ti hurado iti salip ken ti kritiko iti sapasap a literatura. ken, mapaggidiat koma ti akem ti hurado/kritiko iti analytical criticism ken iti theoritical criticism ta nupay adda dagiti pagpadaanda, agsupadi dagiti sursuroten dagitoy a metodolohia ken estratehia iti panagamiris ken panagadal.

no apay a nayatiddogkon san ti agapadko kadagitoy a banag maipapan iti salip ken pakainaigan/pakaidasiganna iti kritisismo ket gapu ta kinapudnona, ti targetko a paliiwen a kunak nga agdama a palpaliiw ken pinnalliiw ken mammalpaliiw ket nagramut met laeng kadagitoy a pakaseknan. maysa, ti kaaduan ita a maar-aramat a material wenno teksto iti iluko.com dap-ayan ket dagitay man met laengen nangabak wenno naglasat iti nadumaduma a salip. ania ngarud ket nangabak, naisalip dagitoy, di kad' isuda ti napintas nga amirisen tapno iti kasta, maadal ti agputar iti premiado a sinurat, dayta ti maysa a rason.

isu la nga isu. isu ngarud a kunaek latta a dagiti paliiw, kaaduanna ket kasla met laeng makuna-dagiti-hurado a naynay a bin-ig nga analytical imbes a critical. wenno saan met ket dagiti agpalpaliiw, kakasla editor a kaaduanna ket teknikalidad ti kitkitaen wenno birbirokenda. ngem ketdi makuna latta a "kritisismo" ket mabalbalin met ngatan nga awagan kas practical criticism wenno uray textual criticism ti kastoy a ganuat.

adda met dagitay agiparang ti agduduma a terminolohia iti literatura ken pilosopia a masansan a linaon dagiti college textbook iti intro to world lit/asian lit/anglo-american lit/phil lit wenno iti humanities. kaaduanna ketdi dagitay mangtratar iti sinurat a ti sinurat laeng ket saan kano koma a pulos a madakdakamat ti aniaman a relasion ti sinurat iti nagsurat. mabalin a laglagipen dagitoy a mammaliiw ti duktal ni duque a "kaaduan kadagiti mannurattayo iti iluko ti arsagid" a "saanda a maidasig wenno maisina ti bagida iti sinuratda" ket no dillawem wenno "no kritikarem ti gapuananda, ipatoda a ti kinataoda ti kayatmo a dadaelen."

adda met dagitay saan a mamatpati iti daytoy ket ad-adda a kueskuestionenda ti panggep wenno intension ti autor iti sinuratna ket no madiskubreda ti adu a biddut wenno kamtud ti sinurat, agdas-al iti autor ti dillaw.

adda pay met dagitay no dadduma ket dukalenda ti historicity (kalienda ti no ania dagiti pagteng ken ayus ti pakasaritaan iti panawen wenno era a nadakamat iti sinurat wenno iti pannakaisurat daytoy ket kitaenda no umno dagitoy nga events wenno historical facts, etc.) wenno ti kultural a background ti sinurat (imanuenda ti kina-native wenno kina-etniko, ti folk ken kabukbukodan nga aw-awid ken tradision, kdpy).

ken adda met manmano ketdi a maibagasan nga ammoda ti sasawenda ken sasawenda ti ammoda iti literary theories ket pattapattaek nga adda wenno adu ti pamalpalatpatan dagitoy iti teoria ken kritisismo ken iti klasikal ken moderno a pilosopia agsipud ta inadal wenno ad-adalenda a pormal iti akademia wenno inpormal babaen ti self-study. maitugotan dagitoy gapu iti kalawa ken kawada ken kauneg ti paliiw ken sirmatada nangruna iti universalidad a gupit ken turong ti obra wenno iti psychoanalytic a panangtimbang ken panangrukod iti sinurat.

amin dagitoy a paliiw ken pinnaliiw ket nagulo wenno nakuso pay laeng gapu iti saan a nalawag wenno umdas a pagbatbatayan wenno ik-ikutanda a literary theory (kaaduan ketdi ti masirpat nga agiburburay laeng iti komento ta isut' dawat ti gundaway a not necessarily nga addaan naliteraturan a teoria wenno nainkritikalan a thought, isu a saan a rebbengna a mapilaw ida). kas iti reklamo ni duque iti penomenon ti "panagraman" iti literatura iloko, saan a nailaksid dagitoy a mannurat wenno kritiko iti iluko.com. kaaduan kadakuada ket agkomento wenno agdillawda maibasar iti bukodda a panagraman wenno panagrikna iti maysa a sinurat. ibagada nga awan bibiangda iti adu la amin a teorteoria wenno kritkritisismo. common sense, kunada, saanen a masapul ti adu a sao ken sao-sao.

ngem mabalin a dida ammo, uray pay no common sense laeng wenno simple a panagraman a kuna, no siripen ket adda mailangaan ken maalimadamad a teoria a nakaibinggasan dayta a reading wenno interpretasionda. ngamin daytoy panagraman a makuna isu daytay kasla natural a rikna a gubuayen wenno itden ti estetika, wenno libnos ken inner peace nga itden ti arte, ti mabasa nga obra, daytay kas koma no mapnekka iti maysa a daniw ket mariknam ti kenosis, wenno iti koma nobela ket mariknam daytay kairosis, ket no met drama (aglalo no trahedia wenno tragicomedy) ket daytay catharsis. wen, mabalin met a sawen a klasik nga aristetolian daytoy "panagraman." panangnanam iti estetika ti gandatna a tun-oyen ket agtunged iti eskapista a praxis.

isublik ken ulitek man ngarud ditoyen dagitay kuestiontayo (ta nayaw-awan sa metten!): adda kadi met makuna a modernismo ken postmodernismo nga isip wenno ugali iti kurditan iloko? adda kadi met ti estetika ti pure art ken ti aktibismo ti social/proletarian art iti literatura nga iloko? siasino ngarud, dagiti new critic/formalist, structuralist, poststructuralist, hermeneutic critic, marxist, wenno cultural critic, postcolonialist kada historicist kada feminist, wenno koma existentialista, nihilista, penomolohista kdpy, no addada man?

no gamden a bigbigen, kunaek nga adda ti kaaduan kadagita nupay arbitrario ken saan nga organisado ti critical thought a kupikopda ket ngarud saan nga agtakder dagitoy tapno aklonen met ti literatura iloko nga adda kakasta a kritiko iti ikubna. masapul pay a maitudo ket madebelop ken mapasiken tapno agmata wenno agbukarda.

dagitay paliiw ken pammaliiw nga agpokpokus wenno naitalimudok iti teksto kas teksto iti internal laeng a pakaseknanna, ken iti teksto kas autonomous iti autor (iti man personal ti autor, iti historiana, iti pagilianna, kdpy) a saan a nasken ti eksternal nga ebidensia, ket maidasig kas new critics. ken ni kritiko iti new criticism, awan serbi wenno pakaibiangan a madakdakamat wenno maadal iti sinurat ti intension ti autor (intentional fallacy kunada no gamden nga itugotan wenno suroten ti relasion ti autor iti sinurat) wenno ti gubuayen ti sinurat iti reader (affective fallacy kunada no gamden nga ammuen ti reaksion wenno subalit ti reader). nasken a sisisina ti autor ken ti agbasbasa iti aniaman a panangtratar iti sinurat. saan a nasken a pakarikutan nga adalen no ania ti panggep ti autor ngem ketdi kitaen laeng ti panggep ti sinurat a mismo. kasta met a saan a mabalin nga adu ti meaning wenno intension ti sinurat. nasken a maymaysa tapno mapaneknekan a pudno ken puro nga obra iti arte. ti metodolohia ni new critic ket close reading wenno close analysis, birokenna iti teksto ti relevance ken kinasamay dagiti balikas, imahen, balabala; nasken nga adda ironia ken paradox a makunkuna ken masapul nga adda panagkaykaysa amin nga agsisimparat nga elemento iti obra. kaaduanna a no agamiris ni new critic, textual analysis ti usarna, ken sapsapulenna ti tema ta napateg kenkuana ti kaadda ti pagbatayan ken pagbatbatayan a tema.

agarup umarngi ni formalist critic ken ni new critic iti textual wenno analytical a panagarisit. isuda dagitay maseknan unay iti estetika ken teknikalidad dagiti established a literary devices kas koma iti organic unity, kinapintek dagiti imahen, paradox, irony, metaphor, rukod, sukog, linaon, kdpy.

no suroten nga istrikto dagiti pagulidanan ken kalidad ti new criticism ket sapulen kadagiti sabjektay' ita a mammaliiw nga ilokano, awan ti makapudno. kasta met laeng kadagiti dadduma a teoria wenno bagi ti kritisismo. ibagakto no apay. ngem sakbayna, padasek pay a lasinen ken itudo ti dadduma kadagiti kunaek a residente a kritikotayo iti iloko.

kabayatanna, dagitay paliiw ken mammaliiw nga ad-adda a nakakonsentreyt iti no ania ti intension wenno iti kaipapanan a pinanggep wenno inggagara ti autor iti sinurat ken dagitay mangipokpokus iti reaksion wenno interpretasion ti reader ket maidasig ida iti eskuelaan ti structuralism ken poststructuralism a kampo dagiti deconstructionista ken hermeneutic critics ken reader-response critics. kas nadakamaten, mortal a kabalubal dagitoy a kritiko dagiti new critics. ken ni hermeneutic critic, ti insangrat ken inggagara ti autor a meaning ket isu laeng ti balido a meaning ti sinurat wenno obrana, awanen sabali. adda ken ni autor ti amin nga otoridad ken pangngeddeng no ania ti talaga ken pudno a kaipapanan wenno panggep ti sinuratna (ket ngarud, no adda kibaltang wenno biddut ni autor iti sinurat, isu ti mataltal, saan a ti sinurat, isu a nasken nga ikagumaan piman ni autor nga irasonan ti panangisurat ken sinuratna tapno agkinnaawatanda ken ni kritikona). ni met dekonstruksionista, nupay agkaduada ken hermeneutisista a mangtubngar ken ni new critic, naidumada iti metodolohia ta ad-adda a bigbigenna ti karbengan ni reader a mangtagikukua ken manginterpret iti teksto ti autor iti kaykayatna (reader) a meaning ken agduduma a permutasion iti panangipapan ken papanan. adda pagkaarngian da deconstructionist ken reader-response critic ngem idinto a kasla kaykayat ni deconstructionist a bukodan ti teksto ket laksidenna a maminpinsan ti autor, ti met kayat ni reader-response critic ket badanganna wenno kaduaenna ti autor a mangted iti kaipapanan ti teksto, a ti teksto ket agbalin ken agtakder ken maaddaan iti meaning gapu ta adda ni reader wenno gapu ta adda naabbukay wenno naparnuayna a sungbat wenno subalit wenno meaning ken ni reader (kabaliktad unay daytoy iti patpatien ni new critic a nasken nga awan pakainaigan ni reader iti meaning ti teksto). mainayonko ditoy a dagitoy a teoria ti reader-response ken deconstruction ni derrida ket adda met laeng relasionda iti dialogismo ni bakhtin wenno ti kaadda ti dua a timek iti teksto a mangipaneknek iti dinamismo ken pluralidad ti lengguahe. no patpatalgedan ni hermeneuticist ti authorial intention, paneknekan daytoy babaen ti dialogic a panagbasa iti teksto a no sadino ket masirarat sadiay ti maikadua a timek nga isu ti diskurso ti autor malaksid pay iti timek ti karakter kas karakter wenno iti timek ti narrator ket maigapu itoy ad-adda a madukal ti intended meaning (nupay kasta, saan a nasken nga igagara ti autor ti kaadda ti dialogismo iti teksto ta no kasta, agbanag laeng a manipulado wenno editorialized ti sinurat; saan a maigaggagara a parnuayen daytoy ta akem ni reader ti mangbasa ken mangduktal la ket ammona ti kas koma iti kuna a "reading between the lines").

ket adda met, saan a maaw-awan, dagitay mangkueskuestionar wenno agsapsapul iti naynay a mangmangngegtayo a "social relevance" wenno "social concern/responsibility/commitment" iti kada sinurat wenno mannurat. a masapul a no agsuratka ket nasken a laglagipen ti gimong wenno ti mas ad-adu a kagimongan, nasken nga estoriaem ti biag/kabibiag nangruna dagiti adda iti agpang wenno dasig ti masasao a "babassit" wenno dagiti proletario--santo maicontrast kadagiti dasig wenno klase a "dadakkel" wenno dagiti maaw-awagan iti burgista . mabalin a saan nga ammo ti dadduma a mamati wenno agsadag iti kastoy a kita ti panagbasa wenno panagpaliiw wenno panagdawat a malaksid pay a kanaig ti social realism, ad-adda a maibilang daytoy iti eskuela ti marxista nga isip wenno konsepto. iti teoria ken kritisismo a marxista, nasken a ti literatura wenno ti arte in general ket addaan ideolohikal-sosiolohikal-historikal nga awit ken ramit, rebbengen ti literatura ti makiraman iti class struggle ket diskasenna ti pakasaritaan dagiti babassit, gupitenna ti rupir ken laban dagiti maidaddadanes kontra kadagiti manangidadanes a dasig wenno klase. isu a ti kaaduan nga obra dagitay marxista wenno neomarxista (modified wenno mestison a marxismo a kas kadagiti teoria da gramsci, althusser kdpy wenno dagitay mestiso metten a marxista a mabalin payen a madasig kas petiburgista a marxist) ket maaw-awagan pay iti proletarian art wenno mass art nga isu met ti karuprupak dagitay mangigangganetget iti pure art. (mayemphasizeko ketdi ditoy a saan a nasken a maysaka a practicing wenno hardcore a marxista [wenno "komunista" pay ketdin] tapno makasuratka iti kakastoy nga obra. ket saan met nasken nga awagam kas "marxista" wenno "kumatkattigid" daytay maysa nga autor a kastoy ti sursuraten wenno panagsursuratna. adu dagiti mannurat wenno artists a kadre wenno gerilia iti underground wenno kanigid a tignay ngem adu met dagiti mannurat a saan a nasisita a kadre ngem agsursurat iti linia ti kurditan a marxista agsipud ta dagitoy a tema wenno sabjek wenno teksto ket isu ti agdadata a kinapudno iti sosiedadna [kinapudnona ket adu kadagiti agsursurat iti kakastoy ket burgista ken/wenno petiburgista a maawagan iti konsepto ti hardline a marxist]. agsasabali dagiti ideologues, intellectuals, theorists, artists, itoy a bagi ti isip.)

***

dagita pay laeng. sumarunonto siguro ti dadduma. dagita ketdi ti napatak a makitak a pakabennebennegan ti kada paliiw ken mammaliiw no gamden wenno ipilit a lasinen ken ilasinan. kunak itay nga awan pay makapudno wenno makatakder nga indibidual wenno grupo a mangaklon iti kastoy wenno kasta a bagi ti kritikal nga isip. awan ngamin ti puro, aglalaok ket agsusupanget pay ketdi ti adu kadagiti ikut nga approach ti tumunggal maysa wenno grupo. natural laeng daytoy ketdi ta awan pay met ti nagideklara nga indibidual wenno grupo a: "kastoy wenno kasta ti patiek a teoria a pagbasarak iti interpretasion wenno readingko." awan pay. ngem sapay ta addanto, ket addanton.

saan met ketdi a nasken nga adda maymaysa a pagsadagan wenno patien a teoria wenno praxis. kaaduan met a kritiko ket agbatbatay iti adu ken agduduma a teoria ken agprakpraktis iti adu a metodolohia nga iti bukodna a wagas ken pamuspusan ket mapagsasaip ken mapagtitipkelna harmoniously dagitoy a teoria ken praxis.

ala, ipatinggak pay laeng ditoy ti panangpadas-panagdursokko a manglasin iti pagbatbatayan nga school of thought ken pagtigtignayan-pagdakdakiwasan a topograpia dagiti agdama a kritikotayo iti literatura iloko (no ketdi, a, mabalin wenno mabalbalinen nga awagan ida kas "kritiko"). saan a kompleto wenno depinitibo daytoy a panagsirig ta padpadas ken dursok la ngarud ket barbareng laeng maisalat wenno makaiyalat. rugi laeng daytoy, kasla koma intro. wenno saan pay ket ngata nga intro a makuna, agkamtud, saan a komprehensibo ta adu pay ti nasken a masukisok ken maadal. adu ti pagkamtudan daytoy a panangpadas. very broad ngamin daytoy a banag a panangpadas a mangdiskurso iti teoria, kritisismo ken praxis iti literatura. bay-ak man koma nga ituloy dagiti dadduma a mannurat wenno agpalpaliiw, nangruna dagitay kakadua a mas sanay ken mas fully armed wenno mas well-versed kadagiti kakastoy a banag.

deped teksbuk, reloaded

ania kano ti mabalin a pangidaruman kadagiti maseknan iti pannakaparnuay ken pannakaipablaak daytay maysa kadagiti binukbok a teksbuk ti deped?

stupidity kadi kano?

whatever! uray ania ditan a pakaidaruman, a. ngem ti imasna, no awan met ti nasalungasing nga annuroten wenno linteg ta awan met ti pagannurotan wenno linteg a kasta, ania ngaruden?

masimronak sa manen, diaske ketdi!

'tay kunkunakon, awan adu a masaokon.

kitaentay' man ti dadduma a paset ti kaudian a report ti inq7.net maipapan itoy, read it and weep a kunadat' inggles:

Brief history of errors

The DepEd first approved the textbook in 1997 during the term of Secretary Ricardo Gloria.

In 1999 and 2001, during the terms of Raul Roco and Bro. Andrew Gonzales FSC, respectively, the DepEd procured more than a million copies of the textbook under World Bank and Asian Development Bank loan facilities.

xxx According to sources, the three evaluators who approved the Asya textbook are from DepEd. However, the two have reportedly left the department.... xxx ... they (DepEd) still had to establish why these evaluators approved the textbook with 431 errors.

Based on interviews with other DepEd staff, it appeared that subsequent evaluators in 1999 and 2000 just assumed that the Asya textbook was acceptable since it already passed evaluation in 1997.

The textbook has been in circulation for 14 years.

agasem, kaka, 14 a tawenen a maus-usar dayta a libro iti pagadalan! adun ti napaggraduarna nga estudiante a namatpati kadagiti "kinapudno" nga otorisado a naimaldit iti dayta a teksbuk!

take note, pinunduan a talaga ti world bank ken asian development bank. hmm, no apay ket a dagiti teksbuk kadagiti pagadalan ket pumpunduan dagitoy nga international banks? agkurang kad' a talaga iti bukod a badyet ti gobierno ta awan sa ket ti ilatlatangda unay para iti school textbooks? kayatko koma nga ipanablaag daytoy nga isyu, naitantantan met gayamen. bareng masangokto met laeng.

ayapo, kumanablaagdan!

maragsakanak man unay ta agsasarunoda metten a nagsipanablaagen dagiti gagayyem nga e-mannurat!

nagsipanablaag? kanablaag? panablaag? kablag? blag?

lablabidekon?

dikay' masmasdaaw kadagita a "terminolohia" ta dagita man ti addan a napidpidutmin nga inyawag wenno imbirngas wenno impanaganen iti daytoy narugian a panagaramid iti weblog wenno blog. inilokomi met laeng, blag. ket no kaduam a blager, kablag, kunam. no met nangaramid iti blag, kimmablaag. no nagiblag, pimmanablaag. no regularen nga agbablag, pumapanablaag. ken no ania la ditan, a.

ay, ket, mayat man daytoy a penomenon kadagiti mannurat nga ilokano iti internet! nakikiuso, ay, haan, haan la a makikiuso wenno makius-usioso iti daytoy popular ita a medium iti internet. ketdi, maysa pay manen a wagas wenno pamuspusan ti pannakilangen ken pannakitaeng, kangrunaanna, panagkukumpog, panagkakadua, panagkokolektiv ti/iti digital a pluma, cyber a panagbabarkada, ket uray sadino man, adda latta 'tay spirit ken sense ken magic ti gumil.

ala, intay' man itunda dayta bao a nakasuksok dita dakulapmo ket ikliktay dagiti bloglink: ta intay' man agpurdot iti an-anib ni dln imbag la a pangontrat' an-annong wenno iti ulaw ti pannakaasseng ni ariel, dukalentay' ti tukot ti baul ni abril, satay' man imatangan ti panagbannawag ni jbm tapno adda bandustayo a makisariblag ken makimatematikaw iti rfaafil blog ni reynald.....

hmm, rugrugi la dagita. aduda pay dagiti sumaruno. la ketdi. narigaten ti maikapis.

kabayatanna, napintas 'tay ininaw/binusatan ni reynald a sariblag (manipud iti sarita + blog = sariblag a pormula wenno equation ni matematisiantayo a gayyem reynald) . ania pay, sarita a maputar babaen iti sistema ti blaging. kasla koma 'tay sistema ti rengga iti daniw. sinnilpuan. tinnuloyan. nakapimpintas nga idea iti sarita nga iloko babaen dagiti mannurat nga ilokano iti blogosphere wenno iti internet.

isu a suportarantayo man, kakadua. kayatko koma itan a siak ti mangsilpo ngem anian ta diak pay naay-ayo 'tay agpaspasugnod latta a musa! ngem addanto met, a, isilpok. yunayo pay laeng, kakadua.

pasarunson (18oktubre04): narigat a talaga ti maikapis. isu a nangipasdek metten iti kamalig ni mang jimmy (m. agpalo)! intay' man ketdi makiranud kadagiti adu a lebbenna nga irik ta makiammoyotayo a makipagbayo ken makipagapuy.

pinakbet kano

ne, ket nasayaat man daytoy a gimik da erap...

xxx ... offered a solution to the hunger problem--vegetable seeds for “pakbet” xxx ... distributed vegetable seeds for a “pinakbet” garden: tomato, bitter melon, squash, okra, among others.

wen, a, agmulatayo iti natnateng. pangsupusop iti pagbiag ta nangina la aminen a maisakmol wenno pangap-ap iti piman naynay a gumaradugod ken sumanaraaw a boksit.

ngem nabayagen ken naynay nga ibagbaga/ipalpalagip dayta ni apo kosinero atong iti "malutluto, maib-ibus" iti bannawag! agmula, agmula, agmula iti paria, tarong, kamatis, okra, sili. saan la a pangpakbet, patin, a, saluyot, kangkong wenno balangeg, kamotig, marunggi, kalunay, papait, petsay, mustasa ken dadduma pay a nalaka nga imula ken biagen. a no awan pagimulaan (nga umanay a lote wenno garden wenno daga) ay. ket uray iti pason wenno masetera! (siak ngarud, ta sangkabassit met la tay naipalawlaw a daga iti balaymi, kas disenio iti nakipet a subdibision ken nakirmet a lote, ay, ket kayatko ti adda alukonna ket immulak iti sako, sika! mobile pay, mabalinmo a bagkaten a yakar no kayatmo, hehe!)

ala, ket bareng, a, ngarud no imulada met laeng dagita it-ited da erap a bukbukel a pangpinakbet. pudno unay met ketdi dayta ibagbaga da erap kas kada dilangalen syatap syatap ken laklakaddogan enrile a "let us urge the citizens to help themselves... let us not make them perpetual mendicants in our society" nupay madlaw a gimik wenno samsamantalaenda laeng a pagkakataon tapno matirada latta manen ni gloria labandera ken ti rehimenna. kas 'tay kunkuna 'tay masirib nga intsik a no ikkam 'tay mabisin iti ikan a sidaenna, inikkam laeng iti pamedpedna; ngem no ikkam iti iket, pana, banniit ken takuli (samo suruan pay, a, nga agkalap), inikkam iti pagbiaganna. ngem kasanon no sadut met 'tay tao? a pagpambarna nga awan pagmulaanna? nga itedna laengen 'diay bukbukel iti kaarrubana a nagaget nga agmula ta dumawatto laengen iti pakbetenna into agbunga?

ngem ala, ket bareng, a, ngarud no adda maangay manen a green revolution lalo unay idiay metro manila tapno awan ti maang-angay a dinengdeng revolt dagitay ilokano idiay nga idauluan ni rebolusionario a gayyem joel (b. manuel), nyehehe! no maimula amin dagita a bukel da erap, ket agtubo sa agsantak dagita a nateng, ay, abunawton ti nateng iti metro manila ket agum-umanton dagitay ilokano iti dinengdeng, inabraw kada pinakebbet!

urayen, a, no tagalog wenno bikol a pinakbet! numuna ta adda pay bukel ti karabasa a laokna, sika, hehe! siak ket no agpakebbetak, diak sagsagpawan ti karabasa ngamin ta kas man saan a pinakbet no nakarabasaan.

ala, urayen, basta pinakbet la ketdi a masao.

teksbuk latta a binukbok

iblagko man la nga ipabnablaag daytoy (ipankon ditoy in full ta di met agbayag ti online articlesda iti philstar.com ngamin):

‘Books in private schools also full of errors’
By Rainier Allan Ronda
The Philippine Star 10/12/2004

A self-styled crusader for better textbooks in schools identified yesterday three more error-riddled textbooks being used in public secondary schools.

Antonio Calipjo-Go, academic supervisor of the Marian School in Sauyo, Novaliches in Quezon City, said as many as 40 percent of textbooks, both in private and public schools, are filled with erroneous information.

"Our students are being immersed in errors. And the Department of Education (DepEd) continues to do nothing about it," Go told reporters at a press conference yesterday.

He said the textbook "Science and Technology in the Modern World II" — authored by Maria Olivares, Eloisa Bermio and Juanita Cruz and published by Diwa Scholastic Press — was supposed to have been disapproved by the DepEd for use in public schools.

However, despite being disapproved, Go said the book has continued to be included in the DepEd’s list of textbooks approved for use by public high school sophomores.

Two other textbooks, "Science and Technology in the Modern World I," authored by Marlene Gutierrez, also published by Diwa Scholastic Press; and "Kasaysayan ng Daigdig III," authored by Teofista Vivar, Nieva Discipulo, Priscilla Rillo and Zenaida de Leon and published by

SD Publications, are still used by public high school students despite what Go said were factual and grammatical errors their pages contain.

Go caused a stir last month when he exposed a history textbook titled "Asya: Nuon, Ngayun at sa Hinaharap II," published by Vibal

Publishing through its sister company SD Publications and authored by teachers Teofista Vivar, Evelina Viloria, Ruth Fuentes and the late Remedios Quiray, for having around 431 factual and grammatical errors.

In the case of the "Science and Technology in the Modern World II" textbook, Go said it was obvious that the DepEd was buying and distributing textbooks it supposedly disapproved.

Go said he mentioned the errors in this book in a letter to the editor dated Feb. 18, 2002. The publication of the letter, he said, earned a reply from Education Undersecretary Fe Hidalgo, who said the

book was disapproved during textbook evaluation under the DepEd’s social expenditure management project in 2001 and "was not procured by the DepEd."

After exposing the error-riddled textbook last month, Go himself was questioned by DepEd for spending his own money to place a paid advertisement in a newspaper just to condemn the book.

The DepEd described Go as a textbook evaluator for school textbook publishing companies and that he earned money from correcting these mistakes.

Education Secretary Florencio Abad even said they plan to sue Go over his allegations.

Go stood pat on his allegations and questioned the DepEd officials’ seeming resistance to seriously look into the textbooks they purchased and check if these books bear the correct information.

"All of us are affected by these defective textbooks. They don’t need to destroy me because they do not solve the errors that way," he said.

Go pointed out that Abad did not have to take his allegations personally, since he assumed the post only this year.

He said he has been evaluating school textbooks for errors as a personal advocacy for the past nine years.

Go added that his advocacy is not limited to books. He also scans newspapers for mistakes and regularly writes to editors calling attention to such errors.

awanen masaok ta makaungetakto man ngatan, numona ta nagngingina dagitoy a teksbuk a maysa a dakkel a paggastuan dagiti pada a nagannak no kasta a panagseserrek, anaktidiablo, hmmppp.... hehe!

'nuff said.

update (14 oktubre 2004): After vindication: textbook errors whistle-blower insists on apology. nasayaat met ta inako ti deped dagita a biddut. ania ngarud itan, di met latta mabalin nga ipull out dagiti nasao a teksbuk.

natayen ni derrida, agbiag ni derrida!

natayen ni jacques derrida, 74,, ti nangirugi ken/wenno nangipauso iti kontrobersial a teoria ti dekonstruksion.

kas man nairanrana a madama nga irebrebiuk dagiti risertsko maipapan literary theory a pakairamanan ti deconstruction ket adtoy a pimmusay metten ti nanginaw a teorista (hmm, pimmusay met ketdin ti kaaduan a teorista kada pilosopo a nangputot kadagiti adda ita a teoria iti ikub dagiti agiinnasing a grupo dagiti modernista ken post-modernista, nangruna--iti lokal a lebel, iti phil lit ita--dagitay new critics [newer critics, kunada payen] ken pormalistas a kaaduanna agap-apon kadagiti national writers workshops, ken dagitay marxists/neo-marxists/pseudo-marxists, kontra kadagiti structuralists kada post-structuralists kas kada hermeneutic critics a ti la adda ditan...

adda ngamin pangpanggepek nga ipanablaag (read: iblog ditoy a blog) a bassit a paliiw iti mapaspasamak ita nga innasing met iti pinnaliiw iti literatura nga iloko. bassit laeng a makuna siguro. pangblag laeng. saan a pangpapel, saan a pangtesis wenno disertasion, nyehehe!

natayen ni derrida. ngem sibibiagto latta siempre a kas kadagiti immunan a pimmusay a pilosopo ken teorista. ad-adda man ketdi a kasla bumileg ken sumikat 'tay teoria wenno pilosopia no natayen 'tay autor wenno promotor wenno probokadorna piman. a kas koma a mas nabilbileg ti birtud ken milagro 'tay santo no natayen kaysa no sibibiag pay laeng.

adda met bassit impluensiana kaniak ni derrida iti ababa pay laeng met a panawen nga ad-adalek ti ti la adda a teorteoria ken pilpilosopia iti literatura. immuna a nasirayak (iti narabaw a kapasidadko a mangsirarat) ti samay dayta dekonstruksionista a panangbasa wenno panangparti iti teksto iti nakiparitisiparak a up national writers workshop idi 1996. nupay adu dagiti new critics iti nasao a workshop (a mangipapilit iti maymaysa laeng a meaning wenno intension ti teksto), dida ketdi mapengdan ti agduduma a meaning ken/wenno interpretasion a sumken ken maparnuay iti panangbasa ken panangbukibukirad iti teksto dagiti daniw ken/wenno sarita dagiti worksiaper.

ta ti la ngarud panggepna: "a deconstructed text will reveal a multitude of viewpoints simultaneously existing, often in direct conflict with one another." siempre, no pormalistaka a nasanay kadagiti kombension a kas iti "maymaysa a kaipapanan wenno papanan" wenno iti dekahonista a canon nga "organiko a panagkaykaysa ti sukog ken linaon" kdpy, libbiam la ketdi wenno luksawem ti panangilga-ilgat ken panangwarawara ti dekonstruksion iti teksto--santo pay la ikkanna iti nagduduma a kaipapanan ken papanan dagita a nawarawara a kaipapanan ken papanan, ay, awanen!

ne, maayatanak sa metten nga agsurat? ala, dayta pay laeng. kastanto koma ti panggepko nga ipanablaag ditoy. teorteoria, bareng saanak a maar-aria ni derrida!

bareng, a, no magagetak pay, hehe!

blog, blag, blag, kablag

nasayaat man ta adda daytoy nga artikulo ta marugiak uray sangkabassit laeng ti nabayagen a panggepko nga iblag a maipapan iti awan sabali no di blag.

kunana: If you want to know a nation and its people, read its literature and study its mythology. And if you want to understand the Filipino online community, read the thousand-and-one Filipino blogs.

ket wen man, pirmi, a, a hot na hot, usong-uso ti blog, blogging wenno web logging a masasao. aglalo itan a panawen (nupay actually ket nabayagen ti kaadda ti masasao a blog, manipud pay 1999 (daytoy blogger.com ti nangyusuat iti kaunaan a popular a blog, so popular la ngarud ta idi kuan ginatang payen ti google.com daytoy blogger.com), wenno ti maaw-awagan iti blogosphere wenno ti bukod birtual a yuyeng wenno dimension wenno plane wenno lubong, whatever (a kasla koma cyberspace) ti blogs ken dagiti bumablag). halos amin metten iti online community ket addan iti bukodna a blog wenno online journal, "sunod sa uso" la ngaruden. uray no ania la ditan metten, a, ti adda a maikurkur-it a kas kadatao, basta adda masao a blagmon (pati inquirer adda payen seryeda maipapan kadagiti bloggers, a kasla 'tay seryeda iti youngblood ken highblood, isuna laeng ta imbes a ti autor ti mangifeature iti sinuratna, ti ketdi autor ti blog ti maifeature a kasla la starlet wenno pseudo-celebrity met a maifeature piman).

kunana manen (tay artikulo latta): Blogging is about ‘being heard.’ Blogs have democratized media. For the individual blogger, the direct benefit is the opportunity to establish web presence and to put forth his ideas for general public consumption.

aya, ket, kastan, a, ti mapaspasamak iti blogospehere itan. demokratik ngarud, magsiblag ta magsiblag awan bibiang ti makibiang iti uray aniaman a kayat nga ikabil ti maysa a blogger iti blogna. ngem ketdi maysa a napintas a bukod a medium ken behikulo ti maysa nga indibidual a pangiraosanna wenno pangipeksaan ken pangiwaragawaganna iti im-impenna, ar-arep-epenna, ilimlimedna a no ania ken no apay ken no kasano ken no kaano: ar-aramidenna, pampanunotenna, pangpanggepenna, ay-ayatenna, kagurgurana ken adu ken dadduma pay a babassit ken dadakkel nga angst, liday, ragsak, uttog, buteng, etc., etc.

kinapudnona, maysa a pagsayaatanna daytoy ket ti pannakasanay nga agsurat, agpanunot iti isurat nga uray ania laeng basta adda laeng maisurat (ket anian a sayaatna no saan laeng a nonsense ngem sense ketdi pay ti adda a maisurat). makatulong met daytoy. makaasa met iti creative thinking ngata pay. makapespes iti creative juice. imbes a nakatungangaka lattan iti tv. imbes a makitsachatka lattan iti awan kaes-eskanna kadagiti chatrooms. imbes a makitetxtka lattan. imbes nga agbasabasaka lattan iti cheap romance novels. at least, no adda blagmo ket naadikkan a mangikur-it iti everyday a doings ken undoings kada thoughts ken unthoughtsmo, adda pay sabali a mediummo iti baet ti adu a klase ti multimedia a pagbibiagam a popular a kultura.

ket ania ketdin la ngaruden no maysaka a mannurat a talagan sa adda blogmo ket maadikka met iti blogging! sabali laeng daytoy a medium ngamin, laksid iti dapatna nga ugalien ti maysa a mannurat a mangmaintain iti diaryna wenno journalna a pagikur-itanna iti inoras wenno inaldaw iti aniaman a masagangna nga idea wenno germ ti kursunadana a suraten a daniw, sarita, nobela, salaysay. sabali ngamin man no daytay agonlineka saka agblag. as if nakiki-uso ta isu ti uso. isu nga enjoy, very enjoying, este enjoyable (kadi?).

isu la ngarud nga inaramidko met daytoy a blogko. ta baka makatulong kaniak tapno gumagetak koma manen nga agsurat. ta nagsadutakon nga agsurat. ipambarko ti writer's block. nupay diak koma patien daytoy a rayrayters blak. ngem agpayso. no agpasugnod 'tay musa a kunada, awan a talagat' maikur-it uray la koma maysa a binnatog wenno linia. a no pilitem met ket agsakit ti animal nga ulo. diak ammo no apay nga agsakit. ket no kastan, agmuriotakon ta guyguyabannak ni blanko a new document iti word processorko wenno ni blanko a papel iti sanguanak ket agtakki ni bolpen a dina maiparuar 'tay tintana, syet!

wen, addan sa ket naitulongna daytoy blogging itan kaniak, ne. ta makasuratsuratak metten sagbabassit iti uray kakastoy la a kita ti surat ken panagsurat. a pangblag laeng a dinadaras. masdaawak payen. ta adtoy, i can write in one sitting (wenno one setting wenno one seating???). dirdiretso ta agkamkamat iti nabiit a maibus nga online nga oras. saan a sigud a kastoy no agsuratak ta no makasuratak idi iti maysa a parapo ket apanak no kua agtaraytaray ta kasta unay ti ragsakko ta adda naisuratko a maysa a parapo, hehehe! hayyy, sabali la nga agpayso ti agblag, aya!

ngem kinapudnona, nabayagen a rinugiak ti agblag wenno agusar iti blog. aktuali, eksakto nga uppat a tawenna itan nga agbablagak (saan nga ita laeng a panawen a bigla a simmikat ti blogging). oktubre 2000 idi nanglukatak iti accountko ditoy blogger.com. ngem saan a public ti immuna a blogsko. private laeng ta nagipanak kadagiti notes kada pangted a sinurat. idi laeng oktubre 2001 a nangaramidak iti for public a blogko nga impanko iti daan a websiteko.

manen, napateg kaniak (itan, manen) daytoy blag. kas kapateg kadagiti adu a pinoy bloggers itan nga adu kadakuada ket mamannurat met. ket ditoy, isingasingko man kadagiti ilokano a mannurat nga agaramidda met koma iti blogda, nangruna dagitay online a makuna wenno kankanayon nga online. mayat man no adda koma bukod a blogsite ti tunggal maysa kadatayo. satayto agsasarak kadagiti blogstayo babaen ti panagkikinnablaawa wenno panagpapatang kadagiti tagboards wenno comment system ti blogtayo. ania ta baka addanto pay mabuangay a gumil blog?

aniat, makunayo, atanud dln, atanud ati, mang jimmy, gayyem jbm, asseng, gayyem abril, gayyem reynald, mang ariel aka agca, mang herman, manang linda, manang aida kdpy nga e-kakadua/e-kagumilan? emailandak laeng koma no kayatyo ta tumulongak no kua a mangisetup iti bukodyo a blog.

kablag!

narayters blak sa man dataon, yos!

awan met mapanunotko a mayat koma nga iblag ditoy...

hmmm, aguray man ta pumanunoit datao iti nasayaat a maikur-it. mabaybay-an sa manen daytoy blog, diaske ketdi. di a talaga maikkat 'tay ningas-kogon nga ugalik, hehe!

writer's block sa manen. awan manen maikur-it uray la koma maysa la a binatog ti daniw wenno maysa a parapo ti sarita.

sanaangnan.

ngem no maanusan, baka malpaskon dagitay pangblagko ditoy a salaysay maipapan iti palpaliiw ken pinnaliiw a napaliiwko kadagiti agdama a diskutir iti linniteraturaan iloko, nangruna ti adda iti dap-ayan ti iluko.com.

ken tay maiblagko maipapan iti, ania pay, blag--blog and blogging itself.

t5, t5, t5 a dakulap!

man ta tumeknikaltay' man met bassit, 'la...

adda manen baro a palm! nabayag a padpadaanandan dagiti palm-addict ken palm-enthusiast daytoy baro a modelo ti palm handheld wenno pda--daytoy tungsten|t5 (nakapiktiur iti ngato) a successor ti popular a t3. saan pay nga officially released ti palm wenno palmone daytoy t5, ngem ammoyon ket mabayag pay a mairuar dagiti popular a produkto a computers (hardware/softwares) wenno gadgets, adun ti tsismis ken leakage a rumrummuar iti internet ket un-unaanda ti opisial a pannakaireleasena kadagiti pagtagilakuan. isu nga unofficial daytoy a picture ti t5 a madama ita a napudot a pagsasaritaan dagiti pumapalm kadagiti adu a pda forum kas koma iti mapalad.

adda met piman palmko ngem tungsten|e lang, 'tay kalakaan a tungsten. t3 ti sigud a dream palmko, hehe! ngem itattan, adda manen t5, syet! nanginngina man nga adayon daytoy ta barbaro a modelo ken pirmi, grabe ti specsna a kas koma ti 256MB flash memoryna a mabalinmon nga aramaten a kas mobile data storagemo a kasla USB flash drive sa nagbileg pay ti intel 416mhz xscale processorna ket di bumurong a napaspas iti apps ken iti supportna iti bluetooth ken sdio cards (kas koma wi-fi wenno gps wenno camera sdio cards)! ti laeng pakaupayak ditoy ket version 5.x pay laeng ti os nga inkabilda, palm os 5.4, imbes a daytay baro a cobalt a version 6 (ngem baro ketdi latta ta 5.4 met, upgraded manipud iti sigud a 5.2.1 ti t3 ken t|e).

apay, ania't pangaramatam 'ta palm (wenno pocketpc, etc.)? hmm, kaniak agsipud ta diak pay kabaelan ti mangala iti nagngina met a notebook wenno laptop, daytoy pay laeng palm ti pagan-anusan. adu, a, ti usarna, para kaniak. no sumro 'tay kinamannurotko, pagan-anusan a pagikur-itan iti ti la adda a masagang wenno sumken nga idea. ta adda la ngarud makuna a pocket word processorna (kas kada worksheet ken powerpoint pay). ngem anusan, a, ti agikur-it babaen ti stylus babaen ti graffiti wenno ti built-in a bassit-usit virtual keyboardna. mayat ketdi a pagilebbenan kadagiti document files dagiti manuskritok ta no malagipko a tarimaanen wenno salingsingan wenno tripko a palabsan ket very handy a talaga. ket wenen, a, pagilebbenan pay iti ebooks! dayta ti maysa a kangrunaan nga usar ti palmko ket. adu ti nakapempen nga ebooks iti palmko a no malagipko ti bumasa iti libro ket isun ti pagan-anusan ta awan met igatang kadagiti nagngingina a printed a libro. downloaded amin dagitoy nga ebooks iti internet, siempre, ta isut' yan ti adu a libre, nyehehe! iti ebook babaen ti palmko a nabasak dagiti bestseller ni dan brown (da vinci code, angels and demons, digital fortress, deception point) ta napalalo met a nginana dagiti librona iti bookstore, diem! pangtedko pay ketdi gayam a diak met la maitultuloy a basaen ken leppasenen dagiti ebook ni ernest hemingway (for whom the bell tolls, sun also rises, farewell to arms), ni gabriel garcia marquez (love in the time of cholera, autumn of the patriarch) ken adu pay.

no met kanta kada video kunam, mabalin latta basta adda nalawa a pagikkam a mmc wenno sd cards nga isaksakmo iti palmmo. adda met sumagmamano nga mp3 ni vhen bautista ken bukros a nakadulin iti palmko, ken sumagmamano a video clips ti ammoyon no ania, hehe! ken pictures mabalin latta, a.

adu a talaga ti pakausaranna. malaksid pay iti nagadu nga apps (application software) kas koma organizer, address book, phone book, etc. adda amin ditan. mabalinmo pay a paginternet, pag-email no kursunadam, no ikonekmo tay blututna dita selponmo nga usarem a modemmo a pagdialmo iti isp, wenno no adda waypayna ket pagtiliwmo iti wifi hotspots para iti wireless access (awan kastoyna ti t|ek piman, ni awan blututna, hmm, diak met masapul dagita ketdi).

nakaaduak san? ala, kustonan ngaruden ta baka masaelkayon iti ibagbaga 'toy agimpapangas a wannabe a techno-literati, hehehe!