nailian nga artista iti literatura

makaparagsak a maammuan a mairamraman met gayam a mailislista a kas nominado iti pammadayaw a nailian nga artista iti literatura dagiti mannurat nga ilokano nga agsursurat iti iloko ("agsursurat iti iloko" kunak kas pangisingay iti kinamannurat iti iloko, ta nupay adda a talaga dagiti mainomnominar a mamannurat nga ilokano itoy a nailian a pammadayaw, ket maysa wenno dua kadakuadan ti napili kas nailian nga artista--ni f. sionil jose, nga agsursurat iti ingles, manmano laeng ti agsursurat iti iloko).

kas naammuak kadagiti mapagtalkan a taudan, idi 2003, nairaman da apo juan s.p. hidalgo, jr. ken apo jose a. bragado kadagiti napagpilian a nominado para iti literatura. kasakbayanna, idi 2001, nominado met laeng ni apo johnny hidalgo. da appo virgilio almario ken alejandro roces ti napili idi 2003. ni f. sionil jose met idi 2001.

ita a 2006 a panagpipili manen iti nailian nga artista, nairaman manen a nailista kas nominado ni apo johnny. 19da amin a nominees iti benneg ti literatura ti national artist award, isuda da: cirilo bautista, antonio realce berango, linda ty casper, clodualdo del mundo sr., ophelia alcantara dimalanta, gilda cordero fernando, lazaro francisco, juan s.p. hidalgo, jr., lucila hosillos, magdalena jalandoni, bienvenido lumbera, genoveva edroza matute, buenaventura medina, jr., carmen nakpil, francisco "soc" rodrigo, rogelio sicat, kerima polotan tuvera, azucena grajo uranza, ken rene villanueva.

nupay kasta, nalpasen dagiti deliberasion, napili kano kas dua a finalist da bautista ken lumbera, sa iti maysa pay a deliberasion, ni dr. lumbera kano ti posible a mapili a mainominar iti malacañang iti final a panangpasingked ken panangpirma ti presidente ti republica. ni ngaruden dr. lumbera ti sumaruno a national artist for literature, ti maika-11 a mapadayawan manipud idi 1972 a pannabuangay ken pannakaited ti kaunaan a pammadayaw kadagiti mabigbig nga artista iti filipinas.

komplikado, narikut, agdalan iti adu a proseso ti pannakapili dagiti nailian nga artista a maited laeng iti kada tallo a tawen.

kaaduanna a napolitika daytoy a pammadayaw. kinapudnona, kas kunkuna dagiti agkunkuna, nabangon daytoy a pammadayaw gapu met laeng iti politika ken pinnolitika. idi 1972, nga isu met laeng ti tawen ti pannakayetnag ti linteg militar iti pagilian iti rehimen daydi apo ferdinand marcos, nabuangay kano ti pammadayaw a national artist kas pangliwliwa wenno pangay-ayo kadagiti mannurat ken dadduma pay nga obrero iti arte a kaaduanna a sumupsupring iti linteg militar wenno iti dictadoria a marcos. ni nick joaquin a maysa kadagiti immun-una a napadayawan (kaunaan da jose garcia villa ken amado v. hernandez nga agpada a napadayawan idi 1973) ket napilpilit a nangawat iti awardna idi 1976. kontra met ngamin ni joaquin idi iti linteg militar. impatangken daydi apo nick nga awatenna laeng ti awardna ngem iti maysa a condision: nasken wayawayaan ni apo macoy ni nakapupok nga activista a mannurat jose "pete" lacaba, a gayyem ken kadua ni joaquin.

idi 1997, nagbalin a kontroversia ti pannakapartuat ti maysa a benneg iti awards--ti historical literature--a naited ken ni apo carlos quirino. maal-alidamad idi a sigud nga iti benneg ti literatura a nainomanar ni apo quirino. ngem gapu ta saan met a creative wenno fictive ti forte ni quirino no di ket pakasaritaan, inyaramidan kano ti ramos regime iti bukodna nga award: ti national artist for historical literature. agingga ita, awan kano metten ti mainomnominar iti daytoy a benneg. apay ngata a di mainominar da teodoro agoncillo, renato constantino, wenno dadduma pay a historiador?

idi met 2003, adda rimsua a saysayangguseng maipapan iti no apay kano a napili ni apo alejandro roces idinto ta manmano wenno awan kano met ti naindaklan la unay a naaramidan wenno obrana iti literatura, malaksid kadagiti sumagmamano ken nararabaw la kano a sarsaritana maipapan iti pallot.

agingga ita a 2006, kontroversial latta daytoy nga awards. pagaapaanda. lalo iti bennegna a literatura (nupay napolitika latta met kadagiti sabsabali pay a benneg, kas iti sala, musica, teatro, pelicula, broadcast arts, visual arts, arkitektura ken kaaliadona nga ar-arte, fashion design).

adda ngamin dagiti saan a manganamong iti posible a pannakapili ni dr. lumbera. kaykayatda ni dr. bautista. mas makuna kano ngamin a "creative writer" ni cirilo, idinto a "literary critic" kano laeng ni bienvenido. kangrunaanna, maysa kano a "nasionalista" ngamin ni dr. lumbera. ket natural, ta adu ti allergic la unay iti masasao a "nasionalista" ta ibagada a maysaka kano a "komunista" no maysaka a "nasionalista" aglalo no sika ket 'tay tipo pay nga "aktibista" wenno "militante," komunistaka, kunadan kaniam.

ni apo alfred yuson ti kangrunaan a mangdildillaw. kangrunaan kunak ta insuratna iti nalatak a kolumna iti philippine star (marso 20, 2006 nga issue) ti "pannakadismaya" a simken kenkuana iti di pannakapili ni apo bautista, a pinauluanna iti "nationalist artist, anyone?" adu ti linawlawat ni apo yuson iti kolumna a madi ti nagsaadanna iti adu a nakabasa. ket natural adu met ti reaksion ken resbak kenkuana.

inkolum ni apo krip (birngas ni yuson): "If it were to be an absolute one-person choice however between Bautista and Lumbera, I say give the creative writer the better due, as the scholar, researcher and critic is necessarily a second-tier citizen in the republic of arts and letters."

para ken ni apo kripotkin (nagan ti kolumna iti star), maysa laeng kano a second class a citizen ni dr. lumbera ta maysa laeng met a literary scholar, researcher ken critic ket saan kano a creative writer piman.

imbales met dagiti mangisakit ken ni apo bienvenido a di kano ammo ni apo krip ti taltalanggutangenna, dina ammo kadi kano a maysa met a mannaniw ken dramaturgo ni apo bien? kuna ni rosario cruz lucero, maysa a mannurat ken profesora a taga-U.P.: "This only points to Mr. Yuson’s own semi-illiteracy and skewed ignorance about the whole field of Philippine literature. How can anyone putting himself forth as a spokesperson for Philippine literature be entirely ignorant of Lumbera’s primary position in the canon of Philippine culture and literature as playwright and poet? Much more can be said for Dr. Lumbera’s artistic, intellectual and inspiring influence in the whole field of Philippine literature, in the multiplicity of its cultures and languages."

intalantan pay ni apo yuson ti nangngegna kano a saritaan dagiti sarangusong kano a mamannurat iti U.P. nga agsursurat iti Ingles: "By the by, not a few writers in English in UP and beyond have asked jocosely of one another, over bottles of beer: 'Name me one particularly memorable work of literature Lumbera has penned.' These same beer house rhetoricians also predict that it is the "extreme Left" that will be overjoyed by their champion's ascension as National Artist. The communist candidate, it has been said rather bitchily."

nakaro met unay daytoyen. adtoy manen ti di umawer-awer a diskusion wenno debate iti "pure art" ken "mass art." ti baog a pamanunotan ken impotent a pammati a no agsursuratkan maipapan kadagiti masa wenno lumpen, no maidasig kas proletarian art ti artem wenno ti kinaartistam--no makita kas nasionalista ti takder wenno tignaymo a mannurat wenno artistan ket ibagan a dagus dagiti reaksionario ken pasista nga isip a maysakan a "komunista."

itoy nga intira ni apo krip, kastoy met ti intira kenkuana ni josephine barrios, maysa met laeng a mannurat ken profesora iti U.P.: "Mr. Yuson has irresponsibly called Dr. Lumbera 'the communist candidate,' making him an open target for the likes of Maj. Gen. Jovito Palparan, who was decorated yesterday for his 'anti-left executions.' I am therefore holding Mr. Yuson responsible for whatever may happen to Dr. Lumbera."

ngem ti makitak a kakaruan nga impact a linabid ni yuson ket daytoy a palnaadna: "I must say that I find his criticism unfairly biased for Filipino and regional writers; he has practically dismissed the works of writers in English. I suppose that's because he likes to be seen as, or is in effect seen as, a 'nationalist.'"

kakaruan, kunak, ta linagidawna ti regional writers. a pakairamanan dagiti mannurat iti iloko, sebuano, hiligaynon, bikol ken wen, tagalog (wenno filipino), kdpy. pakairamanan dagiti mannurat nga ilokano, nangruna dagiti agsursurat iti iloko. ta ngarud, ar-aronan manen ni apo krip ti ungtob iti nagbaetan dagiti mannurat iti ingles ken rehional a pagsasao iti filipinas a no sadino kasla lalaisen dagiti inglesero dagiti rehional writers kas "baduy" wenno "bakya" ket uy-uyawen met dagiti tagalista, sebuanista wenno ilokanista dagiti inglesero kas "burgis" wenno "elitista."

pudno nga isaksakit ni dr. lumbera dagiti regional writers. itantandudo ken isalsalakanna ti rehional a literatura. ta segun ken apo bien, dagiti rehional a literatura isuda ti bagi ken mangibagi iti nailian a literatura. a saan ket nga ingles (nupay kunkuna met ni dr. jimmy abad ketdi, a, ti english literatute kano iti filipinas itan ket tagikukuan dagiti filipino nga agsursurat itoy--sinakupda kano ketdi metten ti ingles ket isu a nagbalinen a nakafilfilipino daytoy, at least iti filipinas).

ngem madi daytoy nga ipalpalnaad met ni apo yuson. pagbalinenna a second class citizens iti nailian a literatura dagiti mannurat a rehional ket ti kayatna laeng nga itandudo ket dagiti mannurat iti ingles? addan sa mamait ni apo krip ta dinan sa pay ammo nga uray ni dr. bautista ket agsursurat met iti tagalog--maysa a bilingual a mannurat ni apo cirilo, saan la nga iti ingles a nalaing! pulos ngata a di ammo ni lakay krip a ti umuna ken kakaisuna a novela ni apo cirilo ket naisurat iti tagalog (ti "galaw ng asoge") ken naipablaak pay nga immuna iti liwayway sakbay a nailibro daytoy! wenno di ngata patien ni yuson a ni lakay cirilo ket napili pay kas "makata ng taon" idi 1993 iti surian ng wikang filipino gapu iti impangabakna a tagalog a daniwna! ken no basbasaek dagiti obra ni apong cirilo, tagalog man ken english, makita ken mariknam ti patriotismo ken/wenno nasionalismo (nangruna la garuden iti epikona a "sunlight on broken stones"). ket no dillawen wenno kaariek la unay ni apong krip dagiti "nasionalista a mannurat" maariek met ngarud koma ken ni apo bautista!

santo pay lang agsansaninglot ni apo krip a kunam lan' ubing a naagawan iti abalbalay nga agtabtabtabbuga: "I suppose that since my stalwart friend Virgilio Almario was anointed National Artist for Literature in 2003 (on the strength of his poetry in Filipino AND criticism, and conceivably not because scholar-critic Resil Mojares plugged for his scholarship on Filipino literature), a trend has been established, with Bien Lumbera's succession, that may keep our creative writers in English at bay where the National Artist for Literature is concerned."

butbutngen met laengen ni apo yuson ti bagbagina ta amangan no inton adda met manginominar kenkuana ket saanto met a mapili, a, ta maysa isuna a creative writer in English a pinarsua?

madi, madi dagitoy nga itartarabitab ni lakay alfred. namak payen no adu ti mamatpati met kadagiti insinuations ken patutsadana? awan la ket la ngaruden, a, ti namnama pay a maiyalnag koma met dagiti pudpudno a regional writers a mainomnominar, kas kada appo johnny hidalgo ken joe bragado ken sumarsaruno pay nga ilokano nominees. ta ti la kayat metten ni lakay krip ket dagiti laengen English writers ti rebbengna nga agsagrap iti daytoy a NAILIAN pay met a pammadayaw. saan met ket a dagiti laeng inglesero ti umili iti ili a filipinas, kunam sa.

ania met ti makunayo, kakadua? nayonakto pay daytoy a paliiwko. siputak pay dagiti agdama a pasamak.