bakasion, more daan a bannawag, more iloko sf & ff notes

nakaawidak idiay nueva vizcaya itay nabiit. dua nga aldaw a "bakasion." ginundawayak metten, manen, ti "nagsukisok." kasta't obrak no makaawidak idiay balaymi idiay vizcaya. ta manmano a makaawidak sadiay, isamirak no kua ti agbukibok kadagiti nagadu pay laeng a warak sadiay a diak met ngarud amin mayawiden wenno alaenen ditoy cagayan. adu dagiti lebben pay sadiay a libro, magmagasin, pappapel. kangrunaan ditoyen dagiti sinako a daan a bannawag magasin ken tagalog komiks magasin.

sukisok, sukimat, research met 'tattan ti awagko no kasta a luktak, ukkuagek manen dagiti dulin a daan a bannawag a tedtedda ti anay, bao, ipes, tedted/sapri ti tudo, agub, buot, panawen. saan la ngamin a tapno agbasa ngem sabali ti pagkitkitaakon kadagitoy daan a bannawag (60s ken 70s vintage) a natda, nupay pigispigisdan ken saan a kompleto dagiti paniddan ken saan a kompleto ti bilang iti kada tomo. 'tay historia ti literatura ilokanan ti kitkitaek no ukagek manen dagitoy dimmuyaw, agpirpirpir ken marmarmayen a bannawag (saysayangek no apay a kastoyen ti kasasaad dagitoy nabatbati a kopia, maysa a pabasolek ti bagik ta idi ubingak umanay a pakaung-ungtan ken pakababautak dagitoy a bannawag ta naynay dutdutek wenno waraek ida manipud kadagiti dekandado/seliado a lakasa ken kabinet ken aparador a pagileblebbenan/pagilemlemmengan ni inangko idi; sangkadutdotko ida a pakapigpigisanda no dadduma ken pakapukawan no kua dagiti panidna). ta itan no ukagek manen dagitoy nga in-inauna pay ngem datao a bannawag, uk-ukagek ti pakasaritaan ti iloko literature iti panawen a kabambanuagan ken kabuanggerna la unay--dekada 60 inggana nasapa a 70s, a no sadino kunaek a nadebelop ti adda a kontemporario nga iloko literature. iti 1960s la unay idi iggaman ken riendaan ni apo juan sp. hidalgo jr. ti "benneg dagiti agdadamo" ken insayangkatna ti kolumna a "pugon" nga isu met ti nanipudan ti pannakabukel ti adda ita a nasional a gunglo dagiti mannurat nga ilokano.

ngem itinton sabali a panablaag dayta "pugon."

kayatko man la nga iblag ita dagiti nasukisokko iti rantak a dukduktalen maipapan iti iloko science fiction ken futuristic fiction (pasensiakayon, diak pay naiwakas daytay analisisko kadagiti sarita nga adda top 10ko iti atila 2004-2005). binirokko dagiti kopia ti bannawag a nakaipablaakan ti imbagak a sarita ni jsphjr, ti "ti ubing iti bulan" (iti penname a "juliet zamora). nasarakak met ket naammuak a naipablaak daytoy iti dua a bilang ti bannawag (ta pangatiddogen ti sarita), idi noviembre 4 ken 11, 1968. pakasaritaan ni liling, maysa nga ubing nga anak ti alien manipud no sadino a planeta nga immay nakipagnaed iti maysa a pamilia tapno agisuro iti nangato a pagsiriban (kangrunaan ti bileg ti isip) kadagiti taga-daga (babaen ti maysa met la nga ubing a babai a ni sabel). [pasensiakayon ta adda kurkur-it ti bolpen daytoy iniskanko a panid ti bannawag. gapuanak dayta idi ubingak pay, tallo wenno uppatko siguro idi, bambannawag ti kaludludonko kano idi, adda bolpenko a bic ket kur-i-kur-itak dagitoy ken paspasurotak dagiti dibuho ken letletra a dadakkel.]

nasarakak met ti kopia ti bannawag a yan ti kunkunak a sarita ni apo d.s. bulong nga addaan iti tren nga agpa-cagayan. "ungto ti dalan a landok" ti titulo ti sarita, naipablaak iti deciembre 19, 1966 nga isyu ti bannawag. maipapan iti maysa a familia nga agawid idiay cagayan, iti away a lingasin, ket wen, nagluganda iti tren. futuristic a talaga met, ciudad pay ketdin ti ili ti ilagan, isabela iti sarita (ngem saan a nadakamat no pati santiago ken cauayan, nga iti agdama ket isuda ti ciudades).

adda pay naduktalak a science fiction a patiek a gapuanan met laeng ni apo jsphjr. isu ti "panagdaliasat" a naipablaak iti isyu a febrero 21, 1966. adu a panid ti nasao nga isyu ti napigis ken napukawen, awan ti yah ti parupa a yan ti linaon, awan met ti mismo a parupa ti sarita a yan koma ti byline (isu a diak sigurado no ania ti inaramat ni apo jsphjr a nagan, no ti pudno wenno ti maysa kadagiti parbo a naganna). sumagmamano la panid ti adda a yan ti paspaset ti sarita a maipapan iti panagbaniaga wenno exploration ti maysa a grupo dagiti sientista iti adayo a masakbayan a dinappadappatanen ti tao dagiti galaxy, nagluganda iti kasla time machine ket dinaliasatda dagiti era wenno panawen ti daan a lubong wenno daga manipud iti prehistoric era agingga iti panawen a napasamak ti gubat a nuklear a nangungaw iti daan a daga.

sumagmamano la dagitoy a duktalko. nalabit adda ken adu pay. agbukibokakto manen inton makaawidak idiay vizcaya. maysa pay la a sako daydiay sinukimatko. adda pay dua wenno tallon sa a sako a diak pay naluktan.

natalgedko ketdi nga ibatad itan: ni met laeng apo hidalgo jr. ti kunaek a kangrunaan a nangusat, nangyam-ammo, nangilungalong iti daytoy a genre, science/future fiction, iti iloko. kadagiti nabasbasak a kolumna a "pugon," maysa nga inggangganetgetna ti panangiraman ni mannurat nga ilokano kadagiti suratenna ti maipapan iti masakbayan, saan la a ti napalabas ken ti agdama (isu la ngarud a nagputar kadagiti sarita a scientific ken futuristic tapno adda agpaay a modelo ken karit ken pakakitaan/pakapaneknekan a posible unay ti kastoy a genre iti literatura iloko).

iti "pugon" iti setiembre 13, 1965 nga isyu ti bannawag, kastoy ti imbagana:

"Tallo ti panawen: ti napalabas, agdama ken masakbayan. Sika a mannurat agtaktakderka iti tengnga, iti agdama. Ket no agdeppaka, ti kanawan a takiagmo maarikapna ti napalabas, ket ti met kanigid, ti masakbayan. Maarikap? Kasano? Babaen ti bileg ti panunot, babaen ti sirmata. Ita, saludsodem iti bagim: Pakaaramatak koma kadagiti dua a panawen, ti napalabas ken ti masakbayan? Sika a mannurat nasken a lasatem dagita dua a panawen; saan laeng a nasken nga agbiagka iti agdama; masapul nga agbiagka met iti napalabas ken iti masakbayan. Ta ti kinamanagunton dayta panunotmo, sukisokem ti napalabas ti ilim, ti napalabas dagiti agindeg dita. Ket makitam ti kinapatak dayta a napalabas iti agdama, ti panawenmo ita. Samonto manen guyoden dayta nga agdama ket ipanmo iti masakbayan babaen ti sirmatam, Iti kasta, mabukelmon ti ladawan ti ili iti amin a panawen."

ni mannurat ngarud nga ilokano, saan a makuna a compleat writer no di man la nagsurat wenno agsurat met iti maipapan iti masakbayan ti ilina, ti filipinas, kangrunaan ti kailokuan. saan la koma a ti napalabas ken ti agdama ti inna sursuraten tapno naan-anay kas fiksionista.

padasentay' man ketdi met nga agpayso.