paliiw iti atila 2004-2005 iloko futuristic fiction contest, part 3

(Tuloyna)

DAGITI NAISALIP A SARITA ITI ATILA: PENNEK KEN DISMAYA

Makapabang-ar ti banag nga adu met a mannurattayo ti nangsungbat iti karit ti ATILA nga agsuratda man met iti naiduma a sarita, iti naiduma a panagsurat ken panangputar, naiduma a panangpulingling iti isip tapno maibagnos man ti pluma a mangikur-it kadagiti padas ken pagteng-Ilokano sadi Kailokuan iti masakbayan. Adda aganay a 20 a sarita ti naawat iti salip. Adu daytoyen, umanay met ngata daytoyen a panangamirisan wenno pakakitaan no ania met ti inalat ni Ilokano a mannurat iti Iloko iti futuristic (ken, ala, wen, science no science) fiction. No ania met ti inda nasirmata wenno masirsirmata, kas creative writers ken literary artists, iti agdama ti/iti masakbayan ken iti masakbayan ti/iti agdama.

Kasta unay ti gagarko idi rugiakon ti agbasa kadagiti entry. Apo, kunkunak, adda ngata kadagitoyen ‘tay sarita a makapudno ket iti kamaudiananna, addan mabalin a maawagan, ken ipalangguad pay ketdin, kas “THE Iloko Futuristic Fiction” iti Literatura a Samtoy? Sapay koma ta adda ken addan tapno maipaneknek a di met latta maudi ken paudi ni mannurat nga Ilokano iti Iloko iti genre a pagturturayan metten ti sumagmamano a mannurat a Tagalog iti Tagalog ken English ken uray pay mannurat nga Ilokano iti English (kas ken ni Apo Gregorio Brillantes).

Naglimog a pannakadismaya ken pannakapnek ti simmuknor kaniak iti basbasaek ken idi nabasakon ken idi ulitek ken ulitek manen a basaen dagiti 20 a “puturistiko” a sarita. Iti nagbatayak a criteria ti panagpilik, maysa, wenno dua, mabalin met a tallo wenno uppat, la ngata a sarita ti nakatungpal ken makatungpal iti man naited nga annuroten ti salip (a nasken a maipapan kadagiti Ilokano, mailugar iti Filipinas kangrunaan iti Kailokuan, kdpy) wenno iti istrikto a requisito ken rationale ti maysa a future fiction, wenno science fiction no isu. Adda ketdi maysa a naisangsangayan a sarita a nakapnekak la unay ken nangagas iti amin a pannakadismayak kadagiti dadduma a sarita (natakuatak iti agangay a saan nga arbitrario wenno nairanrana la kaniak daytoy a pannakapnek ngem ketdi common kadakami amin a tallo a nagpaay a hurado ti salip!).

Maysa a common denominator ti kaaduan kadagiti entry ti banag nga inlugarda dagiti estoria wenno karakterda iti future ngem ti imasna, dagiti met events ti agdama ti imparang ken trinatarda. Saan man laeng a nagtawataw/nagdaliasat wenno nagwerret ti imahinasion dagiti autor a nangsirip iti teleskopio wenno mikroskopio a nakapokus iti agdama ti masakbayan, wenno limmugan man la koma iti maysa a kita ti time machine a bimmallasiw wenno nangitunda kadakuada iti masakbayan nga awanen ti inda koma pay pamurpurmotan iti agdama--a ti agdama koman ditoy (ti ita) ket maysan a napalabas--ta ti agdaman nga agdama ket isun ti masakbayan nga isu idi ti masakbayan ti napalabas nga agdamada. ‘Tay kunkunakon, iggem ida ti chauvinismo-ti/iti-agdama. Saanda a makaibbet, kas agpadpadas a future fictionist, iti pandiling ti agdama a bias ken status quo, saanda a maisina ti pammati ken nakem ken sirmatada kadagiti nadudog ken gasgas unayen nga archetypes ken motif ti/iti agdama nga agdama.

Ala, wen, mabalin nga irason: ngem ania ngarud no kastanto ken kastoyto latta met ni Ilokano, a kastanto ken kastoyto latta ti Kailokuan, a kastanto ken kastoyto latta ti Filipinas, uray man no pinullo, ginasuten a tawen ti napalabas manipud iti agdama. Wenno irikiar: dimo mabalin a puersaen ti panagbalbaliw, no sulasu, a, ket sulaidi, sulaita, sulaisunto latta. Wenno iringgor: ala, ket di met, aya, ti met laeng napalabas ken agdama ti tawa wenno darammuangan ti/iti napalabas, a ti pakasaritaan ken panarsaritaan ket maysa nga agud-uddog a siklo ken maulit-ulit a tao, lugar, pasamak?

Ngem yanna ngarud itan ‘tay ranta ti salip? Kangrunaanna, yanna ngarud itan ti bileg ti fiksion ken panagfikfiksion ni Ilokano a mannurat no di man laeng makaputar iti naidumduma a sarita wenno istoria babaen ti papanna wenno panagdaliasatna iti masakbayan? Apay a masakbayan kunana ket dagiti pay met laeng nabatina nga idea wenno situasion iti agdama ti makitana
iti masakbayan? Ala, wen, maulit-ulit ti napalabas iti man agdama wenno masakbayan ngem saan met, a, koma nga eksakto a replica wenno clone ti napalabas ti ipanmo manen iti masakbayan. Ala, a, ket, agsipud ta naikkanka la ngarud, kas mannurat a mammarsua ken mammataud, iti lisensia nga agduktal, agimbento, agpartuat, agay-ayam ti isipna, ay, ket nawaya, a, latta koma nga agsuratka a saan a kontrolado ti prejudice wenno chauvinismo ti/iti agdama!

Adu met dagiti naisalip maipapan iti pammati ken panamati a nainrelihionan man wenno non-sectarian. Ket kas maexpektar kadagiti kastoy a tema, saan a maliklikan ti social commentary a bugas ti sarita ket siempre adda dita dagitay karakter a mabalin a padi, pastor, daulo ti kulto, self-professed a rabbi wenno mesias wenno pseudo a profeta nga ikarkarigatan ti autor a
pagbalinen a kasla bannuar, martir, mannubbot. Ket dagitoy a karakter, kas maexpektar, addada kas moralista a contra kadagiti rinuker iti gimong, iti govierno, iti simbaan; kasta met iti hegemonia, iti humanismo, iti nihilismo, iti extentialismo, iti absurdismo, etc, etc. Kaaduanna, kas maexpektar manen, a ti la sermon wenno litania ti reklamoda ti agadu ket agbanag a panangaskasaba laeng ti maipaayda iti bimmuli, nakapuspuskolen ti kaliona, a sociedad wenno
order wenno dispensasion.

Ti lagidawek kadagitoy, napilpilit ti panangi-situate ken panangilugarda iti bagbagida iti future. Manen, sibabasol ti dadduma kadagitoy iti kimmaratay iti bukotda a bakes ti/iti agdama. Nangruna dagitay sarita nga apocaliptiko la unay nga adda maysa a karakter a kasla profeta a mamalballaag kadagiti dumteng a nakaam-amak ken nakaam-ames a didigra iti lubong ken mamakpakdaar iti pannakaukom ken iti yuumay manen ti Mannubbot. Ngem ania koma ti baro ken kabarbaro kadagitoy? Nabayagen ti kaadda dagiti doomsayers ken makunkuna a doomsday prophets iti amin a paset ti lubong. Adun dagiti sekta ken kulto a millenarian a nagikaskasaba, nagipadpadles iti kanibusanan ti lubong, iti pannakaungaw dagiti nacion ken pannakaukom dagiti managbasol a tao. Ket ania koma ti kabarbaro no ipan man latta idan iti masakbayan ket isu la nga isu met dagiti ibambando ken ikaskasabada maipapan iti panungpalan ken kanibusanan? Kangrunaanna pay, yanna ngay ditan ‘tay pakaseknan met ni Ilokano ken ti Kailokuan, kas panangtungpal koma iti dawat ti salip? Ala, wen, ti problema ti lubong, ti problema ti kararua, ti parikut nga spiritual, ket problema met laeng ni Ilokano, parikut met laeng iti Kailokuan, universal daytoy a pakaseknan ken pakasikoran. Ngem manen, apay koma nga ipatingga wenno limitaran dita ti wayawaya ken pannakabalin kas creative writer nga Ilokano—uray man pay maipapan iti relihion koma, awan kadi ngatan ti sabali, naisabsabali a mabalin a putaren iti biag/kabibiag/panagbiag ni Ilokano mainaig iti pammati ken masakbayan? Kas mamannurat, kas fiksionista, saan a pakadillawan nga agbalintayo a kasla profeta wenno visionario wenno mistico a makatan-aw ken makaipalnaad kadagiti mapagteng iti masakbayan ngem saan met, a, koma bin-ig a prediction a Biblical a naadaw kada Profeta Daniel wenno Apostol Juan, wenno socio-religious commentary, a ngayakngak ti maysa a di maidandaneng ken maum-umsi laeng a doomsayer wenno doomsday prophet!

Top 10: Pili ken Panagpili

Iti umuna pay laeng a panangpalabasko kadagiti 20 a sarita, natinongkon a dagus dagiti ilistak a kas umuna a sangapulo mabalbalin wenno mabalinen. Iti maikadua, maikatlo a panagbasa, saan a nagbaliw ti opinionko kadagiti sangapulo nga inlasinko, iti laeng ranggo ti nagdudumaanda, a mabalin nga agbalin, mabalin, mabalbalinen, ken balbalinenen. Iti naminsan pay a panangpalabas, dagitin sumaganad ti pinal a kangatuan a sangapulo a pilik, numero uno agpababa:

1. “Decreto Numero Trece” ni Salvador T. Arte
2. “Kulintaba” ni Illo Minado
3. “Palimed ti Paraiso: iti Bangir a Rupa ti Sierra Madre” ni demilaP it orbiL
4. “Ni Lakay Asseng, ti GUMIL, ken ti Sangaili” ni Sadiri Kuyuyot Salamangka
5. “Ama Abraham Parsua, Iti Maika-90 a Panangkasangayna iti Tawen 2054” ni Frank Wasder
6. “Ti Babak ni Jamal” ni Julian Madarang
7. “Bro. Orly: Mangaskasaba” ni Zharish Lei Genesis
8. “Grasia Idi, Ita ken iti Agnanayon” ni E.D. Konserbasion
9. “Dung-aw ti Pannakaungaw” ni P. N. Ngukom
10. “Ti Dallang, ti Pakkong ken ti Tallak” ni Sagada del Pilar

(Adda tuloyna, padaanan...)