2005, ken neruda pay

naranga, natalingenngen, napia, narangpaya, nainggasatan a 2005!

awan maaramidan iti bakasion (paskua ken niu yir), di met ngarud datao nakapagsurat koma iti uray maysa a daniw wenno puted a sarita. madi latta, di maay-ayo ti musa. la ngarud, sigsigpek a daytay la koman duende ni lorca (federico garcia lorca, 'tay maysa kadagiti paboritok a mannaniw; pagsaritaantayto kadagiti sumarsaruno a panablaag dayta maipapan iti duende ni lorca...) ti mangkarit ken mangtignay ken mangsanib kadatao tapno, sige, agpagunggantayon nga agsurat ti uray ania wenno iti ti la adda. ngem awan latta.

nagbasa ketdi a nagbasa ti inobrak no saan nga agbuya kadagiti klasika a pelikula. naiwakaskon daytay "the house of the spirits" ni isabel allende ket naguduak metten daytay maysa pay a nobelana, ti "daughter of fortune." innayonkon ni allende kadagiti paboritok nga espaniol/latino americano a mamannurat. actually ket compatriot da neruda ken gabriela mistral ni allende. nalalaing dagitoy a chilean. ken actually adda nakainaigan ni isabel ken ni pablo babaen ken ni salvador allende, ti socialista a presidente idi iti chile a kadua ni neruda a kinudeta dagiti oligarch ken trapo ken militar a sinuportaran ti cia ti america (natay ni allende ditoy a kudeta ken nagturay ni heneral augusto pinochet kas diktador ti naipasdek a military junta). kaanakan ni salvador ni isabel. ket iti "house of the spirits" agarup inestoria dita ni isabel ti napasamak, ti kudeta, ti historia ti chile. nadakamat pay dita ni isabel ni neruda, isuna daydiay "the Poet." magustuanak unay daytoy a nobela. mabalinmo a yabay iti "one hundred years of solitude" ni gabriel garcia marquez. kunkunada nga inspirado ni marquez ni isabel allende. napatak ngamin ti panagaramat met ni isabel iti magic realism iti obrana, ti sensual ken fantastico ken humorous a naratibona nga umarngi iti estilo ni marquez. madlawko met nga adu ti inspirado a mamannurat a filipino iti estilo da marquez ken allende, nangruna kadagiti, siempre, babbai a mannurat. no nabasayon dagiti ficcion da rosario cruz lucero ken carmen aquino sarmiento, agarup kasta ti panagsursurat ni isabel allende.

ngem pagsaritaantayto a naan-anay dagita kadagiti sumaruno a blag.

daytoy man dagitay neruda:

Maysa a Kanta ti Pannakapaay

Agbukar ti lagipko kenka manipud iti rabii iti aglawlawko.
Itiptipon ti karayan ti nasukir nga unnoyna iti baybay.

Napanawan kas kadagiti ansisit iti parbangon.
Daytoyen ti oras ti isisina, oh napanawan!

Agtudtudo iti nalamiis a sabsabong iti pusok
Oh abut ti wara, narungsot a gukayab ti nalned.

Kenka nagpupunipon dagiti dangadang ken dagiti panaglibas.
Manipud kenka bumangon ti payak dagiti kumakanta a billit.

Amin-amin inalun-onmo, kas ti kawatiwat.
Kas ti baybay, kas iti panawen. Kenka amin-amin ket limned!

Daytoy ti narag-o nga oras ti iraraut ken ti agek.
Ti oras ti pannakakayaw a nangsilmut kas iti parola.

Aligagaw ti piloto, pungtot ti bulsek nga agmanmaneho,
nariribuk a pannakabartek iti ayat, kenka amin-amin ket limned!

Iti kinaubing ti angep ti kararuak, nagpayak ken sisusugat.
Nayaw-awan a mannuktal, kenka amin-amin ket limned!

Inkarataymo ti ladingit, kimpetka iti essem,
tiniltilnaka ti liday, kenka amin-amin ket limned!

Pinagsanudko ti pader ti anniniwan,
Iti las-ud ti kalikagum ken aramid, nagnaak latta.

Oh lasag, bukodko a lasag, babai nga inay-ayat ken napukawko,
Ayabanka iti nadam-eg nga oras, itag-ayko ti kantak kenka.

Kas iti burnay naglaonka iti awan inggana a kinaemma
Ket ti awan inggana a tagilipat binuraknaka a kasla burnay.

Adda ti nangisit a kinaagmaymaysa dagiti isla,
ket sadiay, babait’ ayat, innalanak dagita takiagmo.

Adda waw ken bisin, ket sika ti prutas.
Adda leddaang ken dadael, ket sika ti milagro.

Ah babai, diak ammo no kasano a maikutannak
iti daga ti kararuam, iti krus dagiti takiagmo!

Anian a nakaap-aprang ken nagababa ti essemko kenka!
Ania a nagrigat ken sibabartek, anian a nagirteng ken nagsaet.

Sementerio ti agek, adda pay laeng rugso kadagiti tanemmo,
agdardarang pay laeng dagiti nagbunga a muyong a tuktuktoken dagiti billit.

Oh ti nakagat a ngiwat, oh ti naungnguan nga im-ima-saksaka,
oh dagiti mabisinan a ngipen, oh dagiti nagkinnayetket a bagi.

Oh ti agmauyong a panagkanaig ti namnama ken bileg
a nagtinnipkelan ken nakapaayanta.

Ket ti panangipateg, nalag-an kas iti danum ken arina.
Ket ti balikas manmano a mangrugi kadagiti bibig.

Daytoy ti gasatko ket iti daytoy ti panagdaliasat ti pannakailak,
ket iti daytoy mapadso ti karayok, kenka amin-amin ket limned!

Oh abut ti wara, natnag amin-amin kenka,
ania a ladingit ti dimo impeksa, iti ania a ladingit a dika nalmes!

Iti kada tangguyob umaw-awagka pay laeng ken agkankanta.
Nakatakder a kas marino iti purua ti barko.

Agsabongka pay laeng kadagiti kanta, subaem pay laeng dagiti ayus.
Oh abut ti wara, nakanganga ken napait a bubon.

Lusiaw a bulsek a mammatok, daksanggasat a mammalsiit,
nayaw-awan a mannuktal, kenka amin-amin ket limned!

Daytoyen ti oras ti isisina, ti narikut ken nalamiis nga oras
nga iraked ti rabii kadagiti amin a pagorasan.

Ti kumarasakas a barikes ti baybay iparparautna ti aplaya.
Agsensennaay dagiti nalamiis a bituen, umak-aakar dagiti nangisit a billit.

Napanawan a kas kadagiti pantalan iti parbangon.
Dagiti laengen di makaidna nga anniniwan ti agtirtiritir kadagiti imak.
Oh ad-adayo ngem iti amin-amin. Oh ad-adayo ngem iti amin-amin.

Daytoyen ti oras ti isisina. Oh napanawan!


daytoy maysa, narigatanak a nagipatarus kadagiti bambanag nga awan iti kailokuan wenno filipinas. kas koma iti mula a poppy ('tay paggapgapuan ti opium, ania kad' ti iloko a nagan ti poppy? kasta met ti thistle. isu a poppy kunak lattan. 'diay thistle, sinugutak iti gamusa, 'tay nasiit a mula. ta nasiit kano met ti thistle.)

madlawyo ngata a no agiblagak iti neruda, kanayon a dua. wen, ta ipatpatarusko dagiti dandaniw-ayat ni neruda, mangal-alaak met iti "dandaniwna a daradara" kas contrast. daytoy daniwna iti baba ("ilawlawagko...") ket reaksion wenno unnoy ni neruda iti pannakabomba ti maysa nga ili, maysa a paset ti guerra civil idi idiay espania. ti federico ditoy isu awan sabali ni lorca a napateg a gayyem ni neruda. nakabilbileg daytoy a daniw, nangruna ti maudi nga stanza (kas man la maysa met a "guernica" daytoy a daniw ni neruda. a no ania ti panggep ni picasso a nangipinta iti "guernica" kasta met ken ni neruda iti panangputarna iti daytoy a partikular a daniw).

Ilawlawagko ti Sumagmamano a Banag

Ket saludsodem: ‘Ket yanna dagiti lilac?
Ken ti metapisika a nagpetalo iti poppy?
Ken ti tudo a naynay a mangibaybayakabak
kadagiti balikasna a napno
kadagiti abut ken billit?’

Ipadamagko amin-amin a napasamak.

Nagnaedak iti maysa a purok,
maysa a purok idiay Madrid, nga addaan kamkampana
addaan relrelo, addaan kaykayo.

Manipud sadiay ket makita
ti namaga a rupa ti Castilla
kas maysa a baybay ti lalat.
Napanaganan ti balayko
iti balay ti sabsabong, ta iti uray sadino a suli
nagbukar dagiti geranium: maysa
a nataraki a balay
nga addaan as-aso ken babassit nga ub-ubbing.
Raul, malagipmo?
Malagipmo, Rafael?
Federico, malagipmo
manipud iti uneg ti daga,
ti balayko nga addaan balbalkon a no sadino
ti silaw ti Hunio nanglemmes iti sabsabong iti ngiwatmo?
Kabsat, kabsatko!

Am-amin
ket napigsa a timtimek, ti asin dagiti tagilako,
kamada dagiti agbitbitek a tinapay,
dagiti tapangko ti purokko iti Arguelles nga addaan estatua
a kas iti naparkagan a tintero iti alinuno ti lamlames:
nagayus ti lanat’ oliba kadagiti kutsara,
maysa a nauneg a danapeg
ti dapdapan ken im-ima ti nanglapunos kadagiti kalsada,
metros, litros, ti natadem
a rukod ti biag,
napempen nga ikan,
ti langa dagiti atep nga addaan nalamiis nga init
a pakaktangan ti wirawir,
ti nalinis, nakiro a marfil dagiti patatas,
dagiti agallo-allon a kamatis nga agtutulid agpa-baybay.

Ket iti maysa a bigat nauram amin dagita
ket iti maysa a bigat dagiti temtem
limmagto manipud iti daga
a nanglamut kadagiti tao,
ket manipud iti dayta a kanito apuy
pulbura manipud iti dayta a kanito
ket manipud iti dayta a kanito dara.
Babandido nga addaan kadagiti eroplano ken Moro,
babandido a nagtagisingsing ken addaan dukesa,
babandido nga addaan mamenbendision a nangingisit a fraile
ti immay manipud iti langit a mangpapatay kadagiti ubbing,
ket kadagiti kalsada ti dara dagiti ubbing
awan sawsawirna a nagsayasay, kas iti dara dagiti ubbing.

Musmusang a ti musang inna karimon,
batbato a ti nagango a gamusa inna kagaten ken itupra,
karasaen a ti karasaen inna kagura!

Rupanrupa kenka nakitak ti dara
ti Espania nga umatab
a manglemmes kenka, iti maysa a dalluyon
ti kinapalangguad ken im-imuko!

Mangliliput
a heheneral:
kitaenyo ti natay a balayko,
matmatan ti nadadael nga Espania:
ngem iti kada natay a balay aganud ti mapupuoran a metal
imbes a sabsabong,
ngem iti kada lungog ti Espania
bumangbangon ti Espania,
iti kada ubing a napasag rumkuas ti paltog nga addaan mata,
iti kada krimen ket maipasngay dagiti bala
nga iti maysa nga aldaw makasukal kadakayo iti balay
dagiti puso.

Ket saludsodem: apayen a ti daniwna
ket awananen kadaydiay daga, kadagidiay bulbulong,
kadagidiay nangangayed a bulkan ti bukodna a pagilian?

Umayka ta kitaem ti dara kadagiti kalsada,
umayka ta kitaem
ti dara kadagiti kalsada,
umayka ta kitaem ti dara
kadagiti kalsada!