samuel f. corpuz: 1939-2004

ni samuel f. corpuz iti gumil convention idiay cagayan idi abril 2003

kastan, ninong sammy...

belated, wen, naladaw daytoyen a dakamat wenno kasla elehia ken ni ninong sammy, apo Samuel F. Corpuz, kaprobinsiaan a mannurat, tangsit ti Vizcaya literati a makuna, primera klase a nobelista, maestro, mannalon, politiko, tatang...

"tanud, natay d kalman ni mang sammy. awanen tay hgante, tay la ansisit t nabati."

dayta ti inteks kaniak ni atanudko a dln (Daniel L. Nesperos) iti 4:18PM ti agosto 26. nakigtotak nupay napaisemak iti angaw ni atanud maipapan iti "higante" ken "ansisit" a kayatna a sawen higante iti literatura ilokana nga isu ni (daydi) apo corpuz (diak la masinunuo no sinno met ti "ansisit" nupay adda pamalpalatpatak, diak ibagbagan ditoy ta baka ket makabasbasolak, hehe!).

ania metten, inteksko met, apay a nagadu ti nagkameng ita a tawen iti GUMIL Langit? (gumil langit, kunkunami man iti imaginary a gunglo dagiti pimmusayen a mannurat nga ilokano; wenno saan la nga imaginary ta ania ti ammotayo, a sibibiag pay, no adda ketdi met a talaga gungloda wenno chapter ti gumil iti ayanda ita a lugar, dimension, level, wenno kasasaad?) wen, ta itoy laeng 2004, nagsasaruno a pimmusay da Appo Antonio Sanchez Encarnacion ti ilocos sur, William Alvarado ti pangasinan, ni Meliton Brillantes ti cagayan, Bagnos Cudiamat ti baguio, sa ni apo corpuz ti nueva vizcaya. bin-ig a bangolan, beterano, malalaki, multi-awarded dagitoy a mannurat nga ilokano, saan ken saanto a kompleto ti historia ti literatura ni ilokano no awan wenno saan a madakamat ti biag, nagan ken gapuananda. nakadakdakkel a pukaw ita iti literatura nga iloko ti ipupulangdan iti namarsuada.

ninong ti awagko ken daydi ninong sammy ta maysa isuna kadagiti nanganak iti kasar kaniami ken jane. inkarkarigatanda ken ninang estrella ti immay dimmanon idiay ballesteros a nagkasaranmi idi 1996.

immuna a nakita, nakasarang, nakapatangko ni ninong sammy idi 1994, no diak agpalia iti lagip. agpasalipkami iti iti GUMIL Nueva Vizcaya (salip para agdadamo ken propesional a mannurat babaen ti ayuda ti national commission for culture and the arts (NCCA)) ket ni apo corpuz ti maysa kadagiti pilimi nga aghurado. dimi idi ammo no sadino ti pakasarakan kenkuana ta maipagarup nga "aglemlemmeng" wenno "nagpaing" kadagiti a panawen. awan kano met iti solano, awan kano met idiay bintawan. nadamagmi nga adda idiay quirino, idiay cabarroguis. rinantami ngarud a danonen, este, sapulen idiay cabarroguis. uppatkami a napan: siak, ni apo Ruperto Manuel a presidente ti GNV, ni apo John Buhay a vp ti GNV, sa ni apo Leander Domingo executive editor ti Valley Journal (a pagpapaayak met idi kas editor).

apo, ta ti la nagdamdamaganmi idiay cabarroguis dida met ammo wenno am-ammo ni ninong sammy! ti la nakadandanonmi wenno nadandanonmi a tattao ken parparaangan/in-inaladan...

agalasdos san iti malem idi maisar-ongkami iti public market ti cabarroguis. nagdamagdamagkami latta. agingga nga adda nakaipatuldo kadakami iti lokasion ti abong kano ni apo corpuz. ne, dayta 'tay balasangna, ne! intudo 'tay nagsaludsodanmi iti maysa nga ubing a babai nga agtawen ngata iti lima wenno innem. ket isu, sinurotmin ti ubing nga agsarsarungaddeng a kasla maamak kadakami. intundanakami iti panameken a karuotan ken kaleddaan iti adayo a sikigan ti market site. panameken met ti bassit a desdes, madlaw a saan unay a mabadbaddekan ta tinagiruot. idi kuan matuparmin ti "abong" ni apo corpuz...

no labsen ti agsao, kasla dagitay makeshift nga apon ti squatters iti manila ti "hideout" ni ninong sammy. kasdiay metten kailet ken... wen, kasdiay metten kawara, wenno nawarwara pay ngata, hehe! naammuanmi iti udina a nairanta a kasdiay daydiay nga abong, hideout wenno hideaway a talaga, naigagara a kasdiay ti langana ken kawarana ta isu ngarud ti trip ti maysa a henio nga artist a kas ken ni apo corpuz (nalabit a kas kaniak, saan a makakonsentreyt nga agsurat no saan a nawara wenno agkaiwara ti libro, magasin, papel, abasto, dugmon, lunglungan, paglutuan, etc., etc.)

kasla metten nakakita iti al-alia ni apo corpuz idi mapasungadannakami. adda kasla tadem iti lasin ken talangkiaw dagiti matana a nangilap-ilap iti no siasino dagitoy nadudursok a dimteng, nagbasakbasak iti umokna nga agsursurat. ngem nasuktan iti agraraay nga isem ken bigta a katawa ti inyabrasana iti sangpetmi idi agpakaammo ken ipakaammomi ti bagbagimi ken ti misionmi. ania pay, di napakpakadaan--saanna a pakpakadaan ti aniaman a yaay ti sinno a dayo, estranghero--ti kaaddami ket nadanonmi ngarud ni apo corpuz iti natural a a kaaddana wenno kasasaadna iti abongna: saan a nakapagsagana a nagpustora koma wenno indalimekna ti ramramitna wenno ti bagbagina: nadanonmi a nadanonmi iti gagangay a tagibalay nga aruatenna, ket pakawanennak ni ninong ta ibagak ditoy, a saan sa pay nagsagaysay idi wenno nakadigos, hehehe! gapu ta di naurnos ti pangatiddogen idin a buokna ken barbasna. which is just natural and so peculiar met iti dadduma wenno kaaduan nga artists nga awan bibbibiangna iti bagina wenno aglawlawna no kasta a karget wenno kahighna ti agsurat.

ay, ket, pinnadamag dayta, estoria, estoria, tungtong, tungtong (diak malagipen ngem kas gagangay nagkakapekami met, a, iti kape a nangisit sa, ken puraw wenno 'tay kasla isbo ti aggurigor ti marisna a kape, hehe, agua de pataranta tapno naim-imas ti saritaan). idiay a nilektiurannakami ni ninong sammy iti nakaad-adu, nakaad-adalem nga ammo ken otoritina iti literatura. in fact, maysa a klasrum daydiay abongna ni apo corpuz: complete with a blackboard and chalks, books, visual aids (saan a karkardayo ta maysa a maestro iti haiskul ni ninong sammy ket maestra met ni baketna) ket idi dimtengkami di pay naerase iti blakbord ti sumagmamano a sentences iti ingles a naammuammi a manipud iti sursuratenna kano a nobela iti ingles--a dagitoy a sentences ket inda ad-adalen nga agabbaket wenno sangapamilia, ikritkritik ken an-analisarenda a sentence by sentence wenno by paragraphs iti blakbord dagiti sursuraten ni ninong sammy!

madama idi a maiserserye (wenno kalkalpasna, diak malagipen) ti nobelana a "Prenda" iti bannawag. impakita ni apo corpuz kadakami ti nakapuspuskol nga orihinal, agpirpirpiren, a manuskrito ti nasao a nobela ket nasdaawkami ta nasuratna pay la gayam daytoy idi 1960s! nagadu ti chapter ti orig a nobela (iti chapter wenno panangchapter a rukod ti manuskrito ti bannawag), sabali a version ti naiserye iti bannawag ta nayababa laeng daytoy a no ar-arigen kasla sinopsis laeng no maidilig iti orihinal! saan pay ketdi a "Prenda" siempre ti orihinal a titulona (diak man malagipen itan ti nabasak nga orig a titulo ti orig a nobela, kaslan sa "Quezada").

iti ababa a "lecturena" iti surat ken panagsuratan (agkamkamatkami iti oras ta adayo pay ti pagawidanmi idiay vizcaya ket sapay agipangpangta ti pul-oy nga ibayakabakna ket baka awanton malugananmi) a naiballaballaet iti ti la adda a napagsasaritaanmi, ababa nga agpayso ngem agingga kadagitoy diak malipatan ken diak pulos a lipaten, inyemphasize a nalaing ni apo corpuz ti kinanasisita ti details iti sarita wenno nobela. details iti deskripsion la unay, iti karakterisasion, iti panangiladawan, panangiparang iti tao, lugar, pasamak, pisikal a langa-buya-karakteristik ti uray kabassitan a bambanag a makita, maramanan, maangot, mangngeg, marikna. ket idi kuan impalgak ni apo corpuz no ania la unay, aya, ti usarna wenno purposena no apay nga adda daydiay nakakuadro a ladawan a pinta ti maysa a nalatak a filipino a pintor (diak man malagipen no sinno, ngem saan sa a ni amorsolo, kasla ni felix hidalgon sa) iti maysa a nakabaro at saya a balasang iti rabaw ti bassit a lamisaan a yan ti daan a makiniliana. nakapatpateg gayam ti akemna daytoy a ladawan iti pangsursuratna! daydiay a painting (reproduksion a painting) a no kuan ket lakana a makita wenno masirpat kabayatan nga agsursurat (ta adda la ngarud iti sanguananna) ti mangipalpalagip kenkuana: details, details, details! a nasken a detaliado ti amin nga inna isurat nangruna no lirikal a panangidetalye. innala ni apo corpuz ti ladawan ket impakitana kaniami a nalaing, dinayaw ken impamatmatna kaniami ti kinadetaliado ti pannakaipinta ti nasao a painting: uray ti kababassitan a nakain-inaka a borda ti baro at saya wenno terno ti babai ket nalawag ken detaliado a naipinta ti pintor, saan a bastabasta a nagpinta lattan iti bastabasta a terno--kas kakomplikado dagitay idesdesinio kas pagarigan ni pitoy moreno a terno ni imelda marcos!

"masapul a kasta met kadetaliado ti panagsurat ken panangisuratyo," inyunay-unay ni apo corpuz, "saan a basta kastoy, kasta, kasdiay kunayo lattan! idescribeyo ti specific details ti karakter wenno pagteng wenno bambanag iti aglawlaw ti karakter wenno pagteng!" wen met, show ngamin, a, don't tell lattan. isu a no madlawyo, kadagiti nobela ni apo corpuz a kas iti "Bassit a Balay ni Brader Orly," "Hari," "Bakir, Lotus, wenno Diro," "Bituen ken Sadiri," "Mom Kari," "Awis ti Sab-ong" ken dadduma pay ket nakapatpatak ti panangiladawanna kadagiti tao ken lugar ken pasamak--no idescribena koma ti balay, maammuam amin a rukod ken kalawa ti lotena wenno no ania a kayo wenno material ti naaramat. adda diak malipatan nga eksena iti nobelana a "Bakir, Lotus, wenno Diro," tay eksena nga agmanmaneho iti dyip (owner-type a dyip sa) daydiay kangrunaan a karakter a lalaki a kaduana ti kangrunaan a karakter a babai, naibinsa sadiay in motion an in emotion ken in action and in inaction ti panagdrive ti lalaki iti nalubo, naruburob, nasang-at-nasalog a pangipeten a kalsada: nailadawan ti panagiwes, panagpakannawan-panagpakannnigid ti manibela, ti panagakar-akar ti kambio iti rhytmical a stop-go-wait-go-stop-go-wait-go staccato iti danggay ti panagaccelerate iti gas ken iti preno ken adu pay.

maysa met a diak malipatan a nadakamat ni ninong sammy ti maipapan iti taray wenno development/progression ti plot wenno balabala ti sarita wenno nobela. kunana nga adda dua a kita wenno tipo ti taray ti estoria depende iti plot ken character wenno iti harmony ti plot ken characters a mangibunga iti action: linear ken cumulative development. no linear, dirdiretso, saan nga agsasanga, saan a complicated a plot, saan a complicated ti characteristics ti characters. no met cumulative, which is the best kano, kasla 'tay nangipuruakka iti bato iti maysa a nalinaay a lipnok a nangbuangay ken nangparnuay iti ripples nga agpalpalawa nga agpalpalawa in circular movement/action, complicated ti plot, agsasanggala ti pagteng a sanguen wenno masarakan dagiti character. ad-adda a makita ti effectiveness ti cumulative development iti nobela ngem iti sarita ketdi. ket isu a dagiti nobela ni apo corpuz, from simple to complex, komplikado ti plotda, adu ken umad-adu ti pakigasanggasatan dagiti karakter, rumikrikut ken umir-irteng dagiti pagteng ken situation, historic wenno epical ti proportion wenno scope a natural laeng met iti maysa a makuna a "damn, great novel" a kas koma iti "One Hundred Years of Solitude" ni Gabriel Garcia Marquez wenno ti "Dangadang" ni apo Aurelio S. Agcaoili nga adu ti karakter ket tapno di mayaw-awan ti reader masapul no kua a konsultaem sagpaminsan wenno kankanayon ti naiprovide a family tree/timeline ti nobela. isu a naidumduma dagiti nobela ken ababa a nobela ni apo corpuz. uray pay ti dialogs wenno panagpapatang, panarsarita dagiti karakter ket unique iti dadduma nga iloco novels, kunaek a mala-Charles Dickens a panagdaydayalog.

isu a napnapnekkami nga agkakadua idi agawidkamin. adu ti naammuanmi, adu ti naadalmi iti mano la nga oras a kinadennami ti "higante." sulit ti bannogmi a nangsapsapul kenkuana.

itan, immunan ni ninong sammy. damagmi nga adu ti nabatina a nobela a nalpasen ken pangted. nakalkaldaang. kaniak, panggepko pay ketdi koma nga apan danonen wenno sapulen manen ta planomi idi iti atila nga isu koma ti maysa a hurado iti salip ti puturistiko a sarita. naudi la daydin a pananakitatayo idi immay iti gumil kombension idiay callao. itan, agkokombensiondan nga agnanayon iti gumil langit. (aysi, saan met ngarud a kalakala wenno kas karina kadatayo ita ditoy GUMIL Filipinas ti agkameng koma wenno mapan makikombension iti gumil langit tapno makita ken makadennatay' manen dagiti immunan a kagumilan!)

tagtagisayangek laeng manen sa saanak a nakapan iti massayag wenno pumpon ni ninong sammy. sulit latta koma ti bannog a mapan ngem diak naammuan no nakaimassayaganna wenno nakaipumpunanna. namrayak laengen a binasbasa manen ti sumagmamano a paset ti kaudian a nobelana ("Awis ti Sab-ong") a naibannawag. sulit a sulit latta ta habang nga ulit-uliten a basbasaen dagiti sinurat ni ninong sammy, mas ad-adda a masagrap ti pintek ken birtudna. a kas iti panangulit-ulitko no kua a manglaglagip latta iti kapapatgan a literary advices a nasagrapko kenkuana iti daydiay a maysa a malem idiay cabarroguis aganay a sangapulo a tawenen ti napalabas. ta adun ti naitulongda kaniak dagidiay nga advices. sulit a talaga, ninong!

kabayatanna, adtoy ti pakaammo/obituario iti bannawag iti ipupusay ni apo corpuz

Premiado a mannurat ti Bannawag, pimmusay

Pimmusay ni Samuel F. Corpuz, mannurat ti Bannawag, gapu iti coronary heart disease ken pulmonary mass itay Agosto 25 iti edadna a 65.

Nalatak a nobelista, nangab-abak ni SFC, tubo ti Solano, N.V., iti adu a pasalip iti panagsuratan nga intuyang ti Bannawag, GRAAFIL, GABS, ETTI, ken dadduma pay.

Maysa nga agrikultor ken mangisursuro sakbay a nagkapitan iti barangay. Agsursurat iti Ingles ken iti Iluko, adu a sarita, nobela ken salaysayna ti naipablaak iti Graphic ken iti Bannawag.

Inulila ni SFC ti kaingungotna a ni dati nga Estrella Castillo Gonzales ken dagiti pito a bungada, da Honesto, Arlyn, Johnalyn, Samuel Jr., Fares, Orlando, ken Estrella Victoria.